Van 19 september 2014 tot 18 januari 2015 loopt in het MAS in Antwerpen de tentoonstelling ‘Heilige plaatsen, heilige boeken’. Eén van de absolute blikvangers op de tentoonstelling is een meesterwerk van Caravaggio: de ‘Madonna di Loreto’, ook bekend onder de naam ‘Madonna van de pelgrims’. Het kunstwerk, gedateerd ca. 1605, is normaal in Rome te bezichtigen in de Sant’Agostinokerk, op een steenworp afstand van de Piazza Navona. De Madonna di Loreto wordt slechts bij hoge uitzondering uitgeleend. Wie niet meteen reisplannen richting Rome heeft, moet het absoluut eens gaan bewonderen in Antwerpen. Op de website van het MAS wordt het schilderij als ‘spraakmakend’ omschreven. Waarom dat zo is, leest u hier…

De Italiaanse barokschilder Michelangelo Merisi da Caravaggio (1571-1610) maakte het schilderij in opdracht van de familie Cavalletti die hiermee de familiekapel in de Sant’Agostinokerk de nodige luister wilde verlenen. Het schilderij stelt de verschijning van Maria met het kindje Jezus voor aan twee pelgrims, op weg naar het vandaag nog steeds bekende bedevaartsoord Loreto in Le Marche. Toen het schilderij in het jaar 1605 werd onthuld, was het meteen zeer omstreden. Een minder begenadigde, concurrerende schilder, Giovanni Baglione, schreef in zijn dagboek dat bij het gewone volk onmiddellijk ‘verontwaardigd geroezemoes‘ opsteeg. Dat had alles te maken met het feit dat Caravaggio zich blijkbaar niets had aangetrokken van de gebruikelijke conventies bij het afbeelden van de heilige Maria.

 

Vooreerst waren er de pelgrims waarvan de vuile voeten prominent in beeld komen op de voorgrond van het schilderij. Dat werd als bijzonder oneerbiedig ervaren. Dat die eenvoudige boeren bovendien zo dicht bij Maria staan en haar bijna aanraken was ook al ‘not done’ in de toenmalige iconografie.  Maar ook de realistische en dus nauwelijks geïdealiseerde afbeelding van Maria zelf werd maar matig geapprecieerd. Ze ziet er inderdaad uit als een gewone huisvrouw die haar, overigens flink uit de kluiten gewassen, baby schijnbaar achteloos op de heup houdt. Ze staat bovendien gewoon in de deuropening van een eenvoudig huis met een gevel waarvan de verf afbladert. Pikant detail: het was een in de buurt gekende en vooral bij kardinalen geliefde prostituée, genaamd Maddalena  Antognetti, die model stond voor deze Madonna. Caravaggio, die overigens zelf een romance met Maddalena beleefde, lapte hiermee het verbod van het Concilie van Trente om heiligen gelaatstrekken te geven van bestaande stervelingen rijkelijk aan zijn laars.

Nog een merkwaardig detail is dit. Toen Caravaggio aan dit schilderij werkte, woonde hij in een kamer in een huis vlakbij de Sant’Agostinokerk.  Het huis bestaat nog steeds. Je vindt het in de Vicolo del Divino Amore, op het huisnummer 22.  Wie aandachtig de deuropening bestudeert op het schilderij zal er zich van kunnen vergewissen dat Caravaggio de heilige Maria (en dus zijn minnares Maddalena) eenvoudigweg heeft afgebeeld in de deuropening van … zijn eigen woning! Net als het schilderij, heeft ook de deuropening de tand des tijds goed doorstaan.

Meer info over de tentoonstelling in het MAS: www.mas.be