Van 21 september tot 5 januari 2025 loopt in het Oudenaardse stadsmuseum MOU een mooie en prestigieuze tentoonstelling gewijd aan Margaretha van Parma. Deze ‘grande dame’ uit de 16de eeuw heeft een bijzondere link met de stad Oudenaarde. Ze werd hier immers in het jaar 1522 geboren als buitenechtelijke dochter van keizer Karel V en een eenvoudige dienstmeid Johanna Vander Gheynst.
Reeds kort na haar geboorte werd het meisje bij haar moeder in Oudenaarde weggehaald om opgevoed te worden in adellijke kringen in Brussel. Haar tantes Margaretha van Oostenrijk en later Maria van Hongarije waakten erover dat het meisje niets te kort kwam, want ze zou algauw een pion worden in de dynastieke huwelijkscarrousel van de Habsburgers. Zo zou het meisje op 11-jarige leeftijd in Italië belanden waar ze tot tweemaal toe zou huwen met een nauw familielid van de toen heersende pausen. Eerst met Alessandro de’ Medici, zoon van paus Clemens VII en later met Ottavio Farnese, kleinzoon van paus Paulus III. Dat laatste huwelijk werd overigens ingezegend in de Sixtijnse kapel in Rome. Met Ottavio kreeg ze twee kinderen: Alessandro en Carlo (die reeds op vierjarige leeftijd stierf).
In Italië groeit ze uit tot een graag geziene societyfiguur die zich omringt met kunstenaars en muzikanten voor wie ze een gewaardeerde mecenas wordt. Haar halfbroer Filips II benoemt haar in 1559 tot landvoogdes van de Nederlanden en in die functie verlaat ze Italië om terug naar haar geboorteland te komen. Ze komt hier aan in politiek en religieus woelige tijden. Lange tijd weet ze met tact en diplomatie de rust te bewaren, maar uiteindelijk moet ze zich gewonnen geven en dient ze haar ontslag in. In 1567 keert ze terug naar Italië en vestigt ze zich in de regio Abruzzo waar ze regentes wordt en waar ze uiteindelijk ook in het jaar 1586 sterft.
502 jaar nadat Margaretha Oudenaarde als buitenechtelijke baby verliet, is ze vandaag in vol ornaat terug in de vorm van een bijzondere tentoonstelling die het onderbelichte verhaal van deze fascinerende vrouw terecht voor het voetlicht haalt.
Het decor voor de tentoonstelling is het prachtige, 16de eeuwse stadhuis van Oudenaarde. De bouw ervan startte 4 jaar na de geboorte van Margaretha van Parma.
De tentoonstelling is opgebouwd rond zes thema’s. Beginnen doen we echter met een inleidende film waarin we Margaretha volgen van haar geboorte in Oudenaarde tot haar dood in Ortona. Meteen worden we ondergedompeld in de cultuur, de tradities en de politieke spanningen van de 16de eeuw.
Dress to impress. Mode aan het hof
In het eerste deel maken we kennis met het leven aan het hof van de Habsburgse vorsten. Luxueuze gewaden, schitterende juwelen en kostbare accessoires schetsen een beeld van de verfijning die Margaretha en haar adellijke tijdgenoten uitstraalden.
Blikvanger is het portret van Margaretha van Parma dat ook als uithangbord voor de tentoonstelling dient. Het unieke werk siert de privévertrekken van de Britse koning Charles en werd uitzonderlijk uitgeleend voor deze expo.
Jagende amazones
In een tweede sectie maken we kennis met het favoriete tijdverdrijf van de toenmalige adel: paardrijden en jagen.
Ook vrouwen zoals Margaretha van Parma en Maria van Hongarije waren er bedreven in. Op de tentoonstelling zien we beide dames dan ook afgebeeld als volleerde amazones.
Ook de paarden zelf werden vaak feestelijk opgetuigd. Alessandro Farnese, de zoon van Margaretha van Parma, liet voor zijn paard een harnas maken met een bijzonder verfijnde hoofdplaat waarop hij een hoorn liet aanbrengen zodat het leek alsof hij een mythische eenhoorn bereed. Ook dit is één van de topstukken van de tentoonstelling.
Het huwelijk van de eeuw
Eén van de belangrijke gebeurtenissen in het leven van Margaretha is het huwelijk van haar zoon met de Portugese kroonprinses Maria. Die feestelijke gebeurtenis, die de geschiedenis zou ingaan als ‘het huwelijk van de eeuw’, staat centraal in het derde deel van de expo. We worden getrakteerd op een rijkelijk gedekte feesttafel waarin ook aardig wat zilverwerk te zien is van de vaste collectie van het MOU. Maar er werden ook interessante stukken in bruikleen gegeven uit andere Europese musea.
Bijzonder mooi zijn ook de zeven kleurrijke platen uit het zogenaamde Album van Brussel waar we op de eerste rij zitten van de feestelijkheden die ter ere van het huwelijk in het jaar 1565 plaatsvonden in en nabij het Coudenbergpaleis in Brussel. Het levert een uniek beeld op van de hofcultuur, de etiquette en de kledij van de 16de eeuw.
Landvoogdes in turbulente tijden
Van 1559 tot 1567 was Margaretha landvoogdes van de Nederlanden, in opdracht van haar halfbroer Filips II die in 1556 haar vader was opgevolgd en regeerde vanuit Madrid.
Het waren woelige tijden in het noordelijke deel van het Habsburgse wereldrijk. Margaretha moest al haar diplomatieke ervaring aanwenden om de onrust bij de lokale adel te bezweren. Sommigen, zoals de bekende graven Egmont en Hoorne, hadden immers liever zelf het bestuur in handen genomen na de machtswissel aan het hof van Karel V.
Ondertussen begon bij de gewone bevolking ook een reeds lang smeulend religieus conflict tussen katholieken en protestanten te ontbranden. Dat zou in 1566 leiden tot de gekende ‘beeldenstorm’. Die complexe politieke en religieuze context wordt geschetst in het vierde deel van de tentoonstelling. We krijgen er o.m. een portret te zien van de weinig geliefde Kardinaal Granvelle die met harde hand de belangen van de katholieke kerk bewaakte en met wie Margaretha een moeizame relatie had.
Interessant is ook de verzameling etsen die als een historisch prentenboek de belangrijkste politieke gebeurtenissen van die tijd vastleggen. Op één ervan zien we hoe de hertog van Alva, door Filips II naar de Nederlanden gestuurd om terug orde op zaken te stellen, Margaretha persoonlijk wegleidt uit Brussel. Het is het einde van haar bestuur en ze keert ontgoocheld terug naar Italië.
Margaretha’s kabinet
Een heel ander aspect van Margaretha van Parma wordt belicht in de kleine, intieme ruimte op de derde verdieping van het museum. Daar stappen we haar persoonlijke wereld in, een wereld van kunst en muziek. Ontroerend mooi is het portret van Margaretha’s twaalfjarige zoon Alessandro. Toen hij in Brussel bij haar werd weggehaald om een opvoeding te krijgen aan het keizerlijke hof in Madrid, liet ze dit portret maken en ophangen in haar persoonlijke portretgalerij. Het zou Margaretha blijven vergezellen als aandenken aan haar zoon van wie ze lange tijd gescheiden zou blijven.
Veel aandacht krijgt ook het schilderij ‘Marskramer met exotische dieren’ van de Vlaamse schilder Joachim Beuckelaer. Het is één van de acht schilderijen van dezelfde schilder die ooit Margaretha’s eetkamer sierden. Ze had een voorliefde voor kunst uit de regio waar ze zelf geboren was.
Naast schilderijen van Vlaamse kunstenaars telde haar verzameling ook ruim tweehonderd Vlaamse wandtapijten. Eén ervan siert de wand naast het portret van haar zoon. Het stelt één van de twaalf werken van Hercules voor.
In de vitrines krijgen we verder ook nog enkele antieke cameeën – gegraveerde edelstenen – te zien uit de verzameling van Lorenzo de’ Medici, bijgenaamd ‘Il Magnifico’. Na het overlijden van haar eerste man was een deel van die collectie bij haar terechtgekomen. Andere meesterlijke kleinoden zijn een getijdenboek met kleurrijke miniaturen en een miniportret van Karel V. Interessant is ook een 16de eeuws muziekinstrument: een ‘virginaal’.
Publiek imago en prestigieuze projecten
In de laatste ruimte maken we kennis met de prestigeprojecten die Margaretha van Parma liet uitvoeren om haar publieke imago te vestigen als keizersdochter, landvoogdes van de Nederlanden, hertogin van Firenze, Piacenza en Napels en als regentes van de regio Abruzzo. Op een scherm passeren alle Italiaanse palazzi die ze liet bouwen, restaureren of verfraaien, de revue. Vele van die paleizen kan je ook vandaag nog bewonderen in steden als Rome, Firenze, Rieti, Parma, Ortona,…
Die paleizen liet ze o.m. versieren met Vlaamse wandtapijten. Twee ervan zijn op de tentoonstelling te zien. Ze stellen scènes voor uit het leven van Noah. Er hangt ook een kopie van een wandtapijt met feestende bosnimfen dat momenteel de werkkamer van de Italiaanse president siert. In de bovenhoeken van de tapijten is duidelijk het wapenschild van Margaretha te zien.
Het absolute orgelpunt van de tentoonstelling bevindt zich helemaal op het einde van het prachtige parcours. Het is een afbeelding van Margaretha van Parma op een kleurrijk glasraam uit de Sint-Janskerk in het Nederlandse Gouda. Ze staat er biddend afgebeeld met een keizerlijke kroon op het hoofd. Haar patrones, de heilige Margaretha van Antiochië, kijkt minzaam toe op haar beschermelinge. Het glasraam is een fragment van een 20 meter hoog glasraam dat bekend staat als ‘het Hertoginnenglas’. Het werd door Margaretha van Parma aan de kerk geschonken. Met deze milde schenking zette Margaretha haar imago van katholieke en keizerlijke heerseres over de Nederlanden op indrukwekkende wijze kracht bij.
Bijkomende tips
- De audiogids voor een bezoek aan de tentoonstelling is in de prijs van het ticket inbegrepen.
- Ook inbegrepen is de toegang tot de vaste collectie wandtapijten van het MOU. Tot die collectie behoren onder meer de zogenaamde ‘Alexanderwandtapijten’. Ze werden in 1582 door de stadsmagistraten van Oudenaarde geschonken aan Alexander Farnese, de zoon van Margaretha van Parma, toen hij de stad bezocht. Je vindt deze op de eerste verdieping van het museum.
- De jongste bezoekers kunnen de tentoonstelling bezoeken aan de hand van een soort ganzenbordspel. In het kinderatelier kunnen ze knutselen en in een 16de eeuw verkleedkoffer duiken. In de herfst- en kerstvakantie worden er speciale workshops voor kinderen georganiseerd.
- Steek na je bezoek aan de tentoonstelling ook nog even de Schelde over om in de kerk van Pamele de video-installatie te bekijken die Lieve Blanquaert speciaal voor deze expo gemaakt heeft vanuit het idee ‘er schuilt een Margaretha in elk van ons’. De toegang is gratis.
- Ter gelegenheid van de tentoonstelling worden er in Oudenaarde nog tal van activiteiten georganiseerd, zoals concerten, lezingen, een juwelententoonstelling, een stadswandeling,…
- In de lokale horecazaken kan je een speciaal Margaretha-bier proeven. Je kan het bier ook aanschaffen in de museumshop.
- Bij de tentoonstelling hoort ook een prachtige en rijk geïllustreerde catalogus (kostprijs: 45 EUR).
Meer info en reservaties: www.margarethavanparma.be
Ciao! Wij zijn Carl Buyck en Franka Verhoeyen, initiatiefnemers van Cosiddetto. Via deze blog delen wij onze passie voor Italië en al het moois dat dit bijzondere land te bieden heeft. Als je dit artikel leuk of interessant vindt, deel het dan gerust met jouw vrienden of kennissen. Je doet er ons een groot plezier mee. Grazie mille!
Reacties