De duistere geschiedenis van Palazzo Chiaramonte in Palermo

Aan de ruime en schaduwrijke Piazza Marina, in het hart van het middeleeuwse stadsgedeelte van Palermo, verrijst het imposante Palazzo Chiaramonte. Het massieve, kubusvormige gebouw werd in 1307 gebouwd op initiatief van Giovanni Chiaramonte, een telg van één van de rijkste en machtigste families in het toenmalige Sicilië.

Het palazzo, dat ook bekend staat onder de naam Lo Steri (afgeleid van hosterium, een Latijnse benaming voor versterkt paleis) is het eerste voorbeeld van een architectuurstijl die zich later zou verspreiden over heel Sicilië en bekend zou worden als gotico chiaramontano. Kenmerkend zijn de gotische spitsbogen omlijst met zigzaggende motieven en sierlijke zuilen in de vensterramen. Je vindt de stijl terug in tal van publieke en religieuze gebouwen die in de 14de eeuw in Sicilië werden gebouwd.

Het immense paleis is drie verdiepingen hoog en is gebouwd rond een centraal binnenplein met een dubbele rondgang.

Onder Manfred III Chiaramonte werd in het paleis een prestigieuze ontvangstzaal ingericht met een indrukwekkend houten plafond dat rijkelijk werd beschilderd met taferelen die een heus prentenboek vormen van het middeleeuwse leven: tornooien, banketten, veldslagen, epische ridderverhalen en hoofse liefdeshistories,…  Om ze te zien heb je echter een verrekijker nodig want het plafond hangt meer dan tien meter boven je hoofd.

De zaal wordt tegenwoordig gebruikt voor plechtige ceremonies van de Universiteit van Palermo die sinds de jaren ’50 van de vorige eeuw in het Palazzo Chiaramonte het rectoraat heeft gevestigd.

Zetel van de Inquisitie

Toen de Chiaramontes op het einde van de 14de eeuw van de macht waren verdreven, kwam het gebouw in handen van de Spaanse bezetters van Sicilië. Tot het begin van de 16de eeuw zouden de opeenvolgende Spaanse onderkoningen van hieruit het eiland besturen.

De reputatie van het gebouw blijft echter tot vandaag in Palermo verbonden met een duistere bladzijde in de geschiedenis van de stad. Van 1601 tot 1782 was hier immers de zetel van de gevreesde Spaanse Inquisitie gevestigd. Naast het paleis waar de kerkelijke rechtbank zetelde, werden kerkers gebouwd. Iedereen die van ketterij werd verdacht werd hier gevangen gezet in afwachting van een (schijn)proces dat meer dan eens eindigde met de doodstraf. Omdat de goederen van de vermeende ketters in beslag werden genomen door de overheid, was de Inquisitie vooral een instrument om inkomsten te genereren voor de Spaanse Kroon. Wie in Sicilië enige rijkdom had deed er dus goed aan om niet in het vizier te lopen van de inquisitie en zich als een goede katholiek te gedragen.

Onder begeleiding van een gids kan je de voormalige kerkers van de Inquisitie bezoeken. Gevangenen zaten er met achttien opeengepakt in kleine cellen. De wanden van deze gruwelijke cellen werden door de gevangenen van de vloer tot het plafond versierd met opschriften en tekeningen, die soms van een verrassende schoonheid zijn.

De meeste taferelen zijn religieus van aard en stellen Christus en allerlei heiligen voor. Vooral San Rocco (Sint Rochus) is populair. Hij is immers niet alleen patroonheilige van pestlijders, maar ook van valselijk beschuldigde mensen. Geen toeval dus dat je zijn afbeelding in meerdere cellen terugvindt. Met hun religieuze afbeeldingen probeerden de gevangenen de inquisiteurs te overtuigen dat ze wel degelijk trouwe gelovigen waren. 

De tekeningen zijn vaak in rode of zwarte kleur aangebracht. De rode kleur werd verkregen door te krabben in de vloertegels in terracotta en het aldus verkregen gruis te mengen met speeksel of urine. Voor de zwarte kleur werd gebruikt gemaakt van roet veroorzaakt door kaarsen die voor enig licht moesten zorgen in de duistere cellen.

Ook al vreesden de gevangenen de inquisiteurs, toch lieten sommigen niet na om in hun tekeningen subtiel ironische kritiek te geven op de kerkelijke machtshebbers. Zo krijg je ergens een piekfijn uitgedoste inquisiteur te zien, trots gezeten op zijn paard… dat ondertussen zijn behoefte doet. 

Een enkele keer is de kritiek ook openlijk, zoals in het Latijnse opschrift ‘ore suo benedicebant, et corde suo maledicebant’ dat zoveel betekent als: ‘met hun mond zegenden ze ons, met hun hart verwensten ze ons’.

Elders zie je een duivels monster die mensen uitbraakt. Uit de namen blijkt dat het gaat om bijbelse figuren. De onderliggende boodschap is dat ook heiligen ooit zondaars zijn geweest die toch vergiffenis hebben gekregen. Wellicht hoopten de gevangenen ook op een dergelijk lot.

‘La Vucciria’, een meesterwerk van Renato Guttuso

De gegidste rondleiding eindigt in een zaaltje met een heel ander kunstwerk: het befaamde schilderij ‘La Vucciria’ van Renato Guttuso, een bekend Siciliaans kunstenaar uit Bagheria nabij Palermo. Het werk is een kleurrijke ode aan de bruisende en chaotische Vucciria, één van de drie beroemde historische markten van Palermo. Het werk dateert uit 1974 en werd door Guttuso geschilderd in zijn studio nabij Milaan waar hij toen woonde. Het verhaal wil dat Guttuso om het schilderij van zijn geliefde markt te kunnen maken iemand de opdracht gaf om hele kisten vol producten uit de Vucciria naar Milaan te laten overvliegen om hem in zijn studio te inspireren tot het vrolijke meesterwerk. Se non è vero, è ben trovato.

Omdat het schilderij de ziel van Palermo zo goed samenvat, hebben vele instellingen in Palermo lange tijd gewedijverd om het in hun bezit te krijgen. Het is Guttuso zelf die uiteindelijk beslist heeft om het werk aan de Universiteit van Palermo te geven om er tentoongesteld te worden in het Palazzo Chiaramonte.

Neem na de rondleiding nog even de tijd om in de grote zaal, waar ook de ticketbalie en de bookshop te vinden zijn, een blik te werpen op een aantal fraaie muurtekeningen die uit de kerkers werden verwijderd. Ze kregen hier een plaats om ze tegen verder verval te beschermen.

Voor meer info en openingstijden kan je terecht op de website van Palazzo Chiaramonte.

---