Het antieke Syracuse, groots en fascinerend

Syracuse. De naam van de stad boezemde reeds in de antieke oudheid ontzag in. Het was de woonplaats van gevreesde tirannen als Gelon, Hiëro, Dionysios en Agathocles die met hun machtige legers meermaals de geschiedenis van Sicilië bepaald hebben. Het was de thuisbasis van de geniale Griekse wiskundige en uitvinder Archimedes, de ontdekker van het getal ‘pi’. Maar het was ook een belangrijk cultureel centrum, mede dankzij de aanwezigheid van één van de grootste theaters van de antieke wereld. Dat theater is vandaag de belangrijkste nog resterende getuigenis van de grootsheid van de stad.

Syracuse werd in 734 v. Chr. gesticht door Griekse kolonisten afkomstig uit Korinthe. De eerste nederzetting werd gebouwd op een smal eilandje voor de kust, het huidige Ortigia. Het eiland kon goed verdedigd worden en er bevond zich ook een zoetwaterbron, de Arethusa. In Ortigia zijn nog enkele sporen te zien van de antieke stad. Zo staan er nog enkele zuilen recht van een tempel uit 570 v. Chr., gewijd aan Apollo. Het was de oudste Dorische tempel op Sicilië. En in de mooie duomo zijn de zuilen ingewerkt van een andere tempel, gewijd aan Athena.

De stad kende een grote bloei en dat zorgde voor een aanzienlijke toename van de bevolking. In de 5de eeuw v.Chr. liet de tiran Gelon daarom de Neapolis bouwen, een compleet nieuwe stadswijk die niet alleen onderdak moest bieden aan de groeiende bevolking, maar ook de macht van Syracuse moest beklemtonen. Later zouden ook andere tirannen, en vooral dan Hiëro II, hun stempel drukken op dit nieuwe stadscentrum en het verder verfraaien. Het hele gebied is vandaag een uitgestrekte archeologische site en één van de belangrijkste attracties van de stad: het Parco Archeologico della Neapolis. 

Grieks theater

Centraal op de site ligt het immense theater. Het werd in opdracht van Gelon gebouwd door de befaamde architect Damokopos. Geheel volgens de Griekse traditie werd bij de bouw van het theater gebruik gemaakt van de natuurlijke helling van de Temenites-heuvel. Het theater van Syracuse is het op één na grootste antieke theater ter wereld en bood plaats aan 15.000 toeschouwers. Het kreeg zijn huidige vorm onder het bewind van Hiëro II die het oorspronkelijke bouwwerk liet uitbreiden en verfraaien. Het theater van Syracuse kende reeds in de oudheid een grote culturele uitstraling. De bekende Griekse tragedieschrijver Aeschylos die op uitnodiging van Hiëro I ooit enkele jaren in de stad verbleef, liet hier onder meer zijn beroemdste werk ‘De Perzen’ in première gaan.

In de maanden mei, juni en juli vinden in het theater nog steeds opvoeringen plaats van oude Griekse tragedies, soms in de klassieke versie, soms ook in een hedendaagse bewerking. Als je de kans hebt zo’n voorstelling bij te wonen, dan moet je die zeker grijpen. Het is een onvergetelijke ervaring. Wij hadden (in juni 2023) het geluk tickets te kunnen bemachtigen voor de adembenemend mooie voorstelling ‘L’ultima Odissea’, een hedendaagse bewerking van het aloude verhaal van Odysseus. Het is een vreemde gedachte te beseffen dat dit reusachtige theater zo’n 2.500 jaar geleden eerder ook al vol liep met theaterliefhebbers.

Als je de site bezoekt in de periode mei tot halfweg juli moet je er dus wel rekening mee houden dat je het theater niet in zijn antieke grootsheid zal kunnen bewonderen. Tijdens het theaterseizoen zijn de 67 rijen met in de rots uitgehouwen zitbanken immers aan het oog onttrokken door een houten tribune en ook de orchestra vooraan is ingenomen door een podium. Het doet echter geen afbreuk aan de magie van deze eeuwenoude cultuurtempel.

Helemaal bovenaan het theater, uitgehouwen in de rotswand zijn nog de goed bewaarde resten te zien van het Mouseion, een heiligdom ter ere van de Muzen. Fris bronwater klatert er vanuit de rots in een bassin. De acteurs van de theaterstukken kwamen hier bijeen vooraleer ze aan een voorstelling begonnen.

Aan beide zijden van deze fontein zijn in de rotswand vierkante ruimtes uitgegraven. Hierin werden afbeeldingen bewaard van godheden en helden.

Even verderop begint de Via dei Sepolcri, een oude weg uit de 3de eeuw v. Chr. die aan beide zijden omgeven wordt door een rotswand waarin grafruimtes en votiefnissen werden uitgehouwen.

Andere grootse monumenten in de antieke wijk Neapolis zijn het altaar van Hiëro II en het Romeinse amfitheater.

Altaar van Hiero II

Het altaar van Hiero II, gebouwd in de 3de eeuw v. Chr., is 198 meter lang en 22 meter breed. De kolossale fundamenten die we vandaag nog te zien krijgen, geven een idee van hoe ontzagwekkend het altaar er ooit in zijn geheel moet hebben uitgezien. Het wordt beschouwd als het grootste altaar uit de Griekse wereld. Het verhaal gaat dat bij de inhuldiging van het altaar en de bijhorende (verdwenen) tempel van Zeus Eleutherios maar liefst 450 runderen tegelijk werden geofferd. Het moet een bloederig zicht zijn geweest. Het altaar werd in de 16de eeuw grotendeels afgebroken door de Spaanse bezetters die de steenblokken gebruikten voor de bouw van forten en verdedigingsmuren.

Voor het altaar strekte zich een gigantisch plein uit, vermoedelijk aan drie zijden omzoomd door een portiek. In het midden van het plein bevond zich een fontein, waarvan nu nog sporen te zien zijn.

Romeins amfitheater

Ten noorden van het altaar stoten we op de resten van een Romeins amfitheater uit de Romeinse keizertijd. De exacte datering is onzeker, maar wat wel vaststaat is dat het een gigantische arena was die qua omvang vergelijkbaar is met het Colosseum in Rome en het amfitheater van Verona. Vooraleer dit amfitheater in gebruik werd genomen, vonden de gevechten plaats in het oude Griekse theater dat door de Romeinen was verbouwd zodat het als arena kon worden gebruikt.

In het midden van de arena was een grote rechthoekige ruimte die oorspronkelijk overdekt was. De ruimte kon via een ondergrondse gang worden bereikt en werd vermoedelijk gebruikt voor het aanvoeren van attributen en toestellen die nodig waren tijdens de voorstellingen. Ook goed zichtbaar zijn de gangen onder de tribunes, waarlangs de toeschouwers gemakkelijk hun zitplaatsen konden bereiken.

Eeuwenoude steengroeves

Een belangrijk deel van de omvangrijke site wordt ingenomen door de zogenaamde ‘latomie’, de steengroeves waar sinds de 6de eeuw v. Chr. kalksteen werd gewonnen voor de bouw van de stad. In de steengroeves werden slaven aan het werk gezet. Die slaven waren Carthaagse, Atheense en andere krijgsgevangenen die hun nederlaag tegen het machtige leger van Syracuse moesten bekopen met dwangarbeid in erbarmelijke omstandigheden. In de voormalige steengroeves groeien vandaag citrusbomen, oleanders en andere geurige bomen en struiken die het terrein een paradijselijke aanblik bieden. Maar achter de huidige naam ‘Latomie del Paradiso’ gaat dus wel degelijk een gruwelijk verhaal van bloed, zweet en tranen schuil. 

De gigantische grotten in de hoge rotswand zijn de stille getuigen van het titanenwerk dat hier ooit door de slaven werd verricht. Ze werden door mensenhanden uitgehouwen en dat is nog duidelijk zichtbaar aan de rechte en steile wanden, vooral dan in de Grotta dei Cordari, die haar naam ontleent aan de touwslagers die hier tot in het begin van de 20ste eeuw nog actief waren. 

Het ‘Oor van Dionysios’

Indrukwekkender nog is het zogenaamde ‘Oor van Dionysios’ (Orecchio di Dionisio), een gewelfde en gebogen grot van 23 meter hoog en 65 meter diep die doet denken aan een oorschelp. De legende wil dat de tiran Dionysios I van de uitzonderlijk goede akoestiek in de grot gebruik maakte om de fluistergesprekken van de slaven die hier gevangen zaten af te luisteren. Je kan de akoestiek gerust zelf eens uittesten door midden in de grot een aria ten gehore te brengen.

Het wandelparcours binnen de archeologische site verandert regelmatig omwille van noodzakelijke onderhoudswerkzaamheden. Toen wij de site bezochten waren bijvoorbeeld  het zogenaamde Graf van Archimedes en een andere steengroeve, de Latomia di Santa Venera niet toegankelijk voor het publiek. Het Graf van Archimedes kan je echter wel bekijken vanop de straat die langs het noordelijke deel van de site loopt. Bedenk wel dat Archimedes nooit in deze tombe werd begraven. Het gaat in werkelijkheid om een Romeins columbarium, een plaats waar meerdere grafurnen in een rotswand werden bewaard. 

Tip: bezoek zeker ook het archeologisch museum (Museo archeologico Paolo Orsi), dat zich op wandelafstand van de archeologische site bevindt. Het museum bevat een indrukwekkende collectie archeologische vondsten uit Syracuse en de ruime omgeving.

Eveneens op wandelafstand kan je ook de Catacombe di San Giovanni bezoeken, een uitgestrekte onderaardse dodenstad uit de 4de eeuw na Chr. Nog ouder zijn de even verderop gelegen Catacombe di Santa Lucia. Beide zijn absoluut een bezoek waard.

---