Piazza Navona en de Vierstromenfontein

De Piazza Navona is wellicht het mooiste plein van Rome. De langgerekte vorm van het plein herinnert eraan dat hier ooit het stadion van keizer Domitianus (1^ste eeuw n. Chr.) heeft gelegen. In dit stadion, 275 meter lang en 106 meter breed, werden ooit atletiekwedstrijden (‘agones’) gehouden. Aan de noordzijde van het plein kan je nog enkele ondergrondse resten van het oorspronkelijke stadion zien.

Zijn huidige uitzicht heeft het plein te danken aan paus Innocentius X, die hier in het midden van de 17^de eeuw zijn residentie liet bouwen. Zijn voormalig palazzo huisvest vandaag de ambassade van Brazilië. In één moeite door liet hij ook het plein aanleggen. De paus wou de piazza verfraaien met een monumentale fontein en schreef daarvoor een wedstrijd uit. Gianlorenzo Bernini won de wedstrijd van zijn aartsrivaal Carlo Borromini. Het resultaat is de unieke Vierstromenfontein (Fontana dei Quattro Fiumi) die vandaag het plein domineert.

De Vierstromenfontein, gebouwd in 1651, bestaat uit vier beelden die elk een rivier personifiëren. Die rivieren staan op hun beurt symbool voor de vier werelddelen die op dat moment gekend waren: Europa (Donau), Azië (Ganges), Afrika (Nijl) en Amerika (Rio Plata).

Het beeld dat met zijn hand het pauselijke wapenschild ondersteunt, verbeeldt de Donau en staat symbool voor Europa. Het beeld staat met zijn rug naar het paleis van paus Innocentius. Het verhaal wil dat Bernini dit opzettelijk zou hebben gedaan uit onvrede met de gierigheid van de paus die hem voor de fontein slechts 3000 goudstukken wou betalen.

Het beeld rechts daarvan, met een lauwerkrans op het hoofd en een houten stok tussen de benen is de Ganges, symbool voor Azië. Ook dat beeld keert zich af van de pauselijke residentie.

Daarnaast zien we een beeld met een sluier voor de ogen. Dit is de Nijl, symbool voor Afrika. De sluier verwijst naar het feit dat de bronnen van de Nijl toen nog niet ontdekt waren.

Het laatste beeld is de Rio Plata, symbool voor het laatst ontdekte continent (Zuid-)Amerika.  Dit beeld heeft een vreemd, verwilderd gezicht. Dit zou een verwijzing zijn naar het feit dat de inwoners van dit nieuwe werelddeel nog niet tot het Christendom waren bekeerd en dus nog ‘wilden’ waren.

De fontein wordt bekroond met een monumentale obelisk van 16 meter hoog.  Deze is niet afkomstig uit Egypte, maar uit het Circus van Maxentius dat zich bevond langs de Via Appia, even buiten de stad. De hiërogliefen werden er pas later ingekapt, toen de obelisk naar de Piazza Navona was overgebracht. Bovenaan de obelisk staat een bronzen duif met een olijftak in de snavel. Deze is ook terug te vinden in het wapenschild van paus Innocentius X.

De positie en de houding van de beelden hebben aanleiding gegeven tot heel wat verhalen. Bernini leefde, zoals gezegd, op gespannen voet met zijn grote rivaal Carlo Borromini, ontwerper van de monumentale kerk die vlak tegenover de Vierstromenfontein staat, de Sant’Agnese in Agone. En inderdaad, het lijkt wel alsof de beelden zich afkeren van de kerk van Borromini. Het ene beeld (de Rio Plata) steekt zijn hand uit naar de kerk alsof die dreigt om te vallen. Een ander keert de kerk ostentatief de rug toe (de Donau). Nog een ander beeld (de Nijl) draagt een sluier voor de ogen alsof het de kerk niet wil zien. Het is een mooi verhaal, maar het kan onmogelijk waar zijn. De fontein werd in 1651 ingehuldigd en met de bouw van de kerk werd pas enkele jaren later gestart.

Wat misschien wel waar is, is dat Borromini zich minachtend heeft willen uitlaten over de fontein van Bernini. Het beeld van Sint Agnes dat op de voorgevel staat, kijkt immers duidelijk weg van de fontein die er toen wel al stond.

Op de verkeersvrije Piazza Navona heerst tegenwoordige de hele dag door een gezellige drukte, mede door de straatmuzikanten en de artiesten die hier hun tekeningen en schilderijen aan de man proberen te brengen. Aan beide kanten van het plein bevinden zich terrassen van restaurants waar de obers je maar al te graag naar binnen proberen te lokken. Ons advies: niet doen. De hoge prijzen zijn er niet in verhouding tot de kwaliteit van wat je voorgeschoteld krijgt.

---