Tuoro sul Trasimeno in Umbrië. Vandaag is het een ingeslapen stadje, gelegen op de top van een heuvel, uitziend over het Trasimeense meer. Maar ooit was dit vredige landschap het toneel van een bloedige strijd. Op 21 juni van het jaar 217 v. Chr. bracht de legendarische Carthaagse veldheer Hannibal – ja, die van de olifanten – het Romeinse leger onder leiding van consul Flaminius hier een verpletterende nederlaag toe. Waar vandaag toeristenbootjes aangemeerd liggen, kleurde ruim 2200 jaar geleden het water rood van het bloed van duizenden gedode Romeinen.

Die memorabele gebeurtenis wordt in Tuoro herdacht met een klein, maar interessant museum, het Museo di Annibale al Trasimeno. Het is helemaal gewijd aan de historische veldslag en de uitgekiende strategie waarmee Hannibal en zijn bonte leger – bestaande uit o.m. Numidiërs, Libiërs, Iberiërs en Kelten – het goed georganiseerde Romeinse leger in de pan hakten.   

Wat voorafging…

Nadat Hannibal in 219 v. Chr. de Romeinen had verslagen in het Spaanse Sagunto (nabij Valencia) en aldus een groot deel van het Iberische schiereiland onder controle had gebracht van Carthago, rukte hij langs de Middellandse zee verder op richting Rome. In 218 v. Chr. stak hij met een indrukwekkende legermacht en vergezeld van een groot aantal gevechtsolifanten de Alpen over, een ongezien huzarenstukje. Onderweg naar het zuiden kwam het een aantal keren tot een gewapend treffen met de Romeinen. Telkens won Hannibal het pleit en dat knaagde aan het zelfvertrouwen van het Romeinse leger.

Consul Caius Flaminius Nepos die met zo’n 25.000 soldaten gelegerd was in de buurt van Arezzo, zag Hannibal oprukken naar het Trasimeense meer maar besloot hem niet aan te vallen. Het leek hem beter om Hannibals troepen te achtervolgen in afwachting van versterking. Die versterking was overigens in aantocht onder leiding van consul Gnaeus Servilius die vanuit Rimini oprukte naar het Trasimeense meer. Het plan was om Hannibal aan te vallen eens de twee Romeinse legers hun krachten konden bundelen.

De dag van de strijd

De listige Hannibal, die wist dat hij achtervolgd werd, besloot echter zelf als eerste toe te slaan. Nadat hij zijn troepen langs een smalle doorgang – de zogenaamde ‘malpasso’ (kwaaie doorgang) – tussen het meer en een rotsachtige heuvel had binnengeleid in een schelpvormige vlakte begrensd door glooiende, bosrijke heuvels, gaf hij zijn troepen het bevel zich verdekt op te stellen in de bossen bovenop die heuvels. Hij besloot er te wachten tot de achtervolgende Romeinen via hetzelfde nauwe pad de vlakte zouden betreden. En dat gebeurde de volgende dag, in alle vroegte, terwijl een dichte mist als een sluier over de vlakte hing. Toen de langgerekte kolonne Romeinen via de smalle pas de vlakte was binnengetreden, gaf Hannibal het bevel voor de aanval. De staart van de Romeinse kolonne werd net voorbij de malpasso aangevallen door Carthaagse ruiters die aldus de terugweg belemmerden. Tegelijk werden ook de flanken bestookt door Hannibals troepenmacht. De Romeinen zaten ingeklemd tussen de bloeddorstige vijand en het meer. Zij die niet stierven in het gevecht kwamen om door verdrinking toen ze met hun zware gevechtsuitrusting in het water van het meer werden gedreven. Ook consul Flaminius werd gedood. Zijn lichaam werd onherkenbaar verminkt en is in een massagraf geëindigd. De balans voor de Romeinen was verschrikkelijk: 15000 soldaten kwamen om, 6000 werden gevangen genomen en zo’n 4000 wisten op het nippertje te ontkomen. Geschiedschrijvers als Polybius en Titus Livius beschreven later deze zwarte bladzijde uit de Romeinse militaire geschiedenis en spraken met ontzag over het militaire genie van Hannibal.

Multimediaal museum

Ook in het museum wordt Hannibal met alle respect bejegend. Bij het begin krijg je een maquette te zien waarop duidelijk te zien is hoe Hannibal van de natuurlijke omgeving van het gebied gebruik heeft gemaakt om de Romeinen in een hinderlaag te lokken.

Drie korte videofilmpjes illustreren vervolgens de verschillende wetenschappelijke theorieën over het verloop van de strijd.

Elders kan je luisteren naar een verslag van het gevecht zoals het werd opgetekend door de Romeinse geschiedschrijvers Polybius en Titus Livius. Hannibal mag dan wel de baarlijke vijand zijn geweest, zijn strategisch inzicht werd ook door de Romeinen geprezen. 

Leuk zijn ook de video’s waarin consul Flaminius en Hannibal aan het woord worden gelaten. Flaminius waarschuwt voor de oprukkende geweldenaar uit Carthago en roept de Romeinen op om zich klaar te maken voor de strijd. Het zouden profetische woorden blijken.

Op verkenning langs het slagveld

Na een bezoek aan het museum loont het de moeite om even met de wagen een rondrit te maken over het voormalige slagveld. Er is een uitgestippelde route met een 12-tal stopplaatsen waar je telkens een informatiebord vindt met wat achtergrond bij de strijd die hier in 217 v. Chr. werd geleverd. Toegegeven, de stopplaatsen langs het parcours zijn niet allemaal even goed aangeduid en sommige infoborden zijn beschadigd, maar onderweg kan je wel schitterende plaatjes maken van het glooiende landschap en het groenblauwe Trasimeense meer. Het is nauwelijks voor te stellen dat zo’n idyllische omgeving ooit het decor heeft gevormd voor zo’n bloedige veldslag.

Om te bekomen van alle emoties kan je misschien best nog even naar het meer zelf rijden. In de buurt van het kleine haventje waar zeil- en motorboten aangemeerd liggen en vanwaar ook de veerboten naar de twee eilanden in het Trasimeense meer vertrekken, vind je de ‘Campo del Sole’. Het is een modern beeldenpark met 27 monumentale sculpturen die spiraalvormig werden opgesteld, vertrekkend van een ronde stenen tafel in het midden. Het gaat om werken van hedendaagse kunstenaars, gehouwen uit lokale zandsteen.

Praktisch: het Museo di Annibale al Trasimeno bevindt zich in het centrum van Tuoro sul Trasimeno, in hetzelfde gebouw waar ook de toeristische dienst is gevestigd. Het museum is dagelijks geopend van 9u30 tot 12u30 en op sommige dagen ook ’s namiddags. Raadpleeg voor alle zekerheid best de website van het museum. Aan de balie van het museum vind je ook een plannetje met de uitgestippelde route langs het slagveld.

---