Even buiten Tivoli ligt de ‘Villa Adriana’, het uitgestrekte vakantieverblijf van de Romeinse keizer Hadrianus (76 – 138 n Chr.). De keizer zag het duidelijk groots: zijn zomerresidentie was maar liefst 120 ha groot en omvatte naast een keizerlijk paleis onder meer ook bibliotheken, theaters, thermen, gastenverblijven, banketzalen en sportaccommodaties. De gebouwen waren omgeven door prachtige tuinen met waterbekkens en fonteinen, visvijvers en zelfs een heus dierenpark. Het moet één van de meest uitgestrekte en luxueuze gebouwencomplexen van de oudheid zijn geweest. 

Keizer Hadrianus was een drukbezet man. Hij was vaak op militaire campagne om de grenzen te beveiligen van het Romeinse Rijk dat zich in die tijd uitstrekte van Groot-Brittanië (waar Hadrianus een muur van 117 km liet bouwen) tot Egypte. Tijdens die reizen liet de kunstminnende keizer zich inspireren door bouwwerken van verschillende culturen, vooral dan de Hellenistische en de Egyptische. In zijn vakantiedomein liet hij dan ook gebouwen optrekken die duidelijk gebaseerd waren op voorbeelden die hij in het buitenland had gezien. 

Om de villa te bezoeken kan je verschillende parcours volgen. Het meest uitgebreide parcours brengt je langs alle gebouwen en neemt algauw drie uur in beslag. Als je echter, zoals wij, gebeten bent door de klassieke cultuur, dan kan je er gerust zelfs een hele dag in rondkuieren en je blijven vergapen aan de grootse architectonische verwezenlijkingen waartoe de antieke Romeinen in staat waren.  

Wie minder tijd heeft, kan uiteraard kiezen voor een kortere route die zich beperkt tot de belangrijkste hoogtepunten.  

Ga voor je aan het bezoek begint in elk geval eerst even de maquette van de Villa Adriana bekijken. Je vindt ze in het gebouw nabij de monumentale stenen muur die je zal aantreffen op het einde van de zacht hellende toegangsweg tot de site. De maquette geeft je een goed idee van de immense omvang van de villa.  

Centraal op het domein ligt de enorme Pecile, een grote, rechthoekige tuin met in het midden een lange, smalle vijver. De tuin was volledig omgeven door portieken. Aan één van de zijden bleef een negen meter hoge muur overeind. Deze muur was aan beide zijden omgeven door een overdekte zuilengalerij waar de keizer in de schaduw kon wandelen. Deze hele constructie was geïnspireerd door de Stoa Poikilè (vandaar Pecile) die de keizer in Athene had aanschouwd.   

Vanuit de Pecile bereik je langs een trap de Sala dei Filosofi. Wellicht was hier de Griekse bibliotheek gevestigd. In de nissen zouden beelden van Griekse filosofen hebben gestaan.

Iets verderop bereik je het Teatro Marittimo, een uniek en mysterieus gebouw waarvan de functie niet met zekerheid bekend is. Het is geconcipieerd als een cirkelvormig huis dat als een soort eiland omgeven wordt door water. Vier houten ophaalbruggen lieten toe het gebouw compleet af te sluiten van de buitenwereld. Men vermoedt dat dit een plaats was waar de keizer zich in alle rust kon terugtrekken om te lezen en te mediteren. Wat ook de functie was, het is een uitzonderlijk hoogstandje van de Romeinse architectuur.   

Achter het Teatro Marittimo liet de keizer een heus gastenverblijf bouwen, de Hospitalia. Een grote centrale ruimte werd aan beide zijden geflankeerd door telkens vijf slaapkamers, die elk plaats boden voor drie bedden. Misschien was er zelfs een tweede verdieping. Nabij het gastenverblijf was er een tuin, begrensd door twee bibliotheken, een Latijnse en een Griekse. In de buurt bevinden zich ook de resten van de ruime, keizerlijke banketzaal, een klein theater en een atletiekstadion. De keizer waakte erover dat het zijn gasten aan niets ontbrak.   

  

Ten zuiden van het gastenverblijf bevond zich het paleis met de privé-vertrekken van de keizer. Grote delen daarvan zijn nog vrij goed bewaard gebleven.

Voorbij het keizerlijk paleis bereik je de uitgestrekte ‘Piazza d’Oro’, een gigantisch paradeplein, grotendeels opgetrokken in marmer, dat door zijn majestueuze aanblik de naam ‘gouden plein’ kreeg toebedeeld.

Vanaf de Piazza d’Oro vervolg je de weg langs enkele gebouwen waarvan de functie nog steeds niet geheel duidelijk is.

Wellicht het meest indrukwekkende gedeelte van het hele complex is de Canopus en het aangrenzende Serapeion. De inspiratie hiervoor haalde de keizer in Egypte. De Canopus is een langgerekte vijver (118 meter lang en 19 meter breed). Het is een verwijzing naar het Canopus-kanaal in de buurt van de Egyptische stad Alexandrië. De vijver werd volledig omgeven door rijkelijk versierde zuilen met elkaar verbonden door arcaden waaronder marmeren beelden waren opgesteld. Bij het begin van de vijver herken je nog de beelden van de Romeinse goden Mars, Minerva en Mercurius. Verderop aan de rechterzijde staan replica’s van de kariatiden die de keizer ooit moet hebben gezien op de Akropolis in Athene. 

Helemaal op het einde van de Canopus liet de keizer, net als in Alexandrië, een heiligdom nabouwen voor de Egyptische god Serapis. In de gigantische, overwelfde ruimte waren ooit zeven beelden opgesteld van Egyptische goden. Het Serapeion in de Villa Adriana werd hoogstwaarschijnlijk gebruikt als banketzaal. 

Als je van de Canopus terug in de richting van de Pecile wandelt, passeer je langs de overblijfselen van de grote en de kleine thermen. Beide complexen waren uitgerust met zwembaden en sauna’s waar de keizer en zijn gasten heerlijk konden ontspannen. 

Om het gigantische complex te runnen was uiteraard heel wat personeel nodig. De vele honderden dienaars en slaven vonden onderdak in de Cento Camerelle (de honderd kamertjes), een lange rij kleine vertrekken die aan het zicht onttrokken waren doordat ze waren ondergebracht onder een breed, kunstmatig terras dat ter ondersteuning diende voor de monumentale portieken van de Pecile en het nabijgelegen tempelcomplex. 

Voor je de site verlaat, loont het de moeite om nog even door te stappen tot aan de resten van de kleine, ronde tempel gewijd aan de godin Venus.

Praktische info: de Villa Adriana is dagelijks geopend vanaf 8u30 tot zonsondergang. Meer info op de website: http://www.villaadriana.beniculturali.it

Vanuit Rome kan je de trein nemen naar Tivoli. Er zijn treinen vanuit Rome Termini en vanuit Roma Tiburtina. Vanuit Tivoli brengt een bus je tot in de nabijheid van de Villa Adriana.

---