‘Oog in oog met de Romeinen’. Unieke expo in Tongeren

In het Gallo-Romeins museum in Tongeren loopt nog tot en met 1 augustus 2021 de ronduit prachtige tentoonstelling ‘Oog in oog met de Romeinen’. De expo is opgevat als een ontdekkingsreis door het uitgestrekte Romeinse Rijk in de bloeiperiode van de keizertijd. 

Zowel wie reeds vertrouwd is met de Romeinse cultuur als de absolute leek zal onder de indruk zijn, niet alleen van de grote diversiteit aan topstukken uit de befaamde Romeinse collectie van het British Museum, maar ook van de creatieve aanpak. Erg bijzonder zijn met name de video’s met de verhalen van ‘ooggetuigen’: mensen uit zowat alle uithoeken van het rijk en uit verschillende lagen van de bevolking. Ze vertellen over hun leven als handelaar, als politicus, als priester, als arbeider of als kind in het oude Imperium Romanum en die verhalen klinken vaak verrassend eigentijds.

Rome: van bescheiden herdersdorp tot wereldrijk 

Bij de start van de tentoonstelling zien we een animatiefilm waarin we kennis maken met het verhaal van Romulus en Remus en de mythische stichting van de stad Rome in 753 v. Chr. Aan de hand van een tijdlijn zien we hoe Rome in de eeuwen die daarop volgen uitgroeit van een eenvoudig herdersdorp op de Palatijnheuvel tot een stad die gaandeweg naburige steden aan zich onderwerpt.

In de beginfase werd Rome geleid door koningen. De laatste koning, de tirannieke Tarquinius Superbus, werd in 509 v. Chr. verdreven en de monarchie werd vervangen door een democratische republiek die geleid werd door twee verkozen consuls die rekenschap dienden af te leggen aan een senaat. Tijdens de republikeinse tijd gaat de expansie verder en algauw komt heel het Italische schiereiland onder het gezag van Rome. Later komen daar gebieden in Noord-Afrika en Spanje bij en onder leiding van Julius Caesar wordt ook Gallië ingelijfd bij het Imperium Romanum. 

Niet toevallig staat op het einde van het eerste deel een beeld van de godin Fortuna opgesteld. Zij was van oudsher een belangrijke godin voor de Romeinen en stond symbool voor geluk, rijkdom en overvloed. In haar linkerhand houdt ze de hoorn des overvloeds vast en met haar rechterhand bedient ze een scheepsroer waarmee ze de staat in de richting stuurt van welzijn en voorspoed. Mede onder haar welwillend toezicht kon Rome uitgroeien van een minuscuul dorp tot een machtig Imperium. 

Rechts van Fortuna zien we de beeltenis van een anonieme man die ernst, soberheid en waardigheid uitstraalt. Hij staat symbool voor de kwaliteiten van de echte Romeinen uit de bloeitijd van de republiek, kwaliteiten die aan de basis lagen van de Romeinse suprematie. Van de decadentie uit de latere keizertijd was toen nog geen sprake. 

De organisatie van het Imperium 

In de tweede zaal staan we oog in oog met het campagnebeeld van de tentoonstelling: het gebeeldhouwde portret van de jonge Octavianus, de man die in 27 voor Christus onder de naam Augustus de eerste keizer van Rome zou worden. Hij zou die functie uitoefenen tot 14 na Christus. Hij breidde de grenzen verder uit maar zorgde wel voor vrede, stabiliteit en een ongekende welvaart in het rijk. Augustus was geliefd bij de bevolking, mede door een zorgvuldig gecultiveerd imago en goede adviseurs, waaronder de populaire generaal Marcus Vipsanius Agrippa. In Tongeren is overigens één van de zeldzame portretten van Agrippa te zien. Uiteraard kan ook een beeld van Augustus’ echtgenote Livia niet ontbreken. Zij speelde een belangrijke rol in zijn beleid. Zij wordt hier afgebeeld als priesteres terwijl ze een offer brengt. 

Na de dood van Augustus kwamen andere keizers aan de macht die op hun beurt het Imperium Romanum verder uitbreidden. Op de expo zien we beelden van o.a. Claudius, Titus en Hadrianus.

Op het hoogtepunt, rond 117 n.Chr., strekte het Imperium zich uit over zowat vijftig hedendaagse landen in Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten. Er leefden naar schatting honderd miljoen mensen. Er was een eenheidstaal (Latijn) en een gemeenschappelijke munt. De mobiliteit van mensen en goederen was groter dan ooit voorheen. Rome liet toe dat plaatselijke gewoonten en gebruiken bleven voortbestaan. Zo ontstond een wereld die cultureel zeer verscheiden was maar toch één. En met die bonte wereld maken we kennis in het derde deel van de tentoonstelling. 

Op reis door het Imperium Romanum

Centraal in de grote zaal zien we vondsten uit het Italische schiereiland, het hart van het Romeinse Rijk. Daarrond meanderen afzonderlijke ruimtes en vitrines met voorwerpen uit de toenmalige Romeinse provincies in de vier windstreken: van Carthago en Egypte in het zuiden tot Germania Inferior en Britannia in het noorden. Van Hispania in het westen tot Syria in het oosten. Als bezoeker kan je in elke windstreek postkaarten oppikken waarop beroemde sites uit de Romeinse tijd zijn afgebeeld. Het Colosseum in Rome, de Porta Nigra in Trier, het Maison Carrée in Nîmes, de ruïnes van het Tunesische Carthago, de Celsusbibliotheek in het Turkse Efeze, het theater van het Syrische Bosra… Ze passeren allemaal de revue. Je waant je als het ware toerist in het gigantische Romeinse Rijk.  

De Romeinen mochten dan wel politiek en militair dominant zijn, dit belette niet dat ze open stonden voor andere culturen. Kapitaalkrachtige Romeinen bijvoorbeeld pakten in hun riante huizen en villa’s graag uit met Griekse beelden.

De Romeinen stonden ook open voor andere godsdiensten. Zo bijvoorbeeld was de oosterse Mithrascultus met zijn geheimzinnige rituelen bijzonder populair, onder meer bij soldaten. Ook een Egyptische godin als Isis werd in het Oude Rome openlijk vereerd in aan haar gewijde tempels.

In ruil voor hun openheid verwachtten de Romeinen wel dat andere volkeren ook hun eigen goden en hun vergoddelijkte keizers respecteerden. Behalve de christenen, die slechts één god vereerden en daarom ook door de eerste Romeinse keizers vervolgd werden, hadden de meeste andere volkeren daar niet al te veel problemen mee. Er kon altijd wel een god bij moeten ze hebben gedacht. Op de gedenksteen met hiëroglyfen zien we bijvoorbeeld keizer Tiberius in het gezelschap van Egyptische goden. Daarnaast een beeld van de Egyptische god Horus, afgebeeld als de Romeinse Jupiter.

Wandelend door de tentoonstelling zien we ook enkele beelden die duidelijk maken dat Romeinen een vrij stereotiep beeld hadden van de inwoners uit hun verafgelegen provincies. Germaanse vrouwen werden steevast afgebeeld met lang en ongekamd haar, een kapsel dat sterk verschilde van de gekunstelde haartooi waarmee Romeinse dames zich in het openbaar vertoonden. Aan de zogenaamde ‘Phrygische muts’ kon je meteen oosterse mannen en vrouwen herkennen. Zo ook de eerder vermelde Mithras. En de gefriseerde pijpenkrullen maakten duidelijk dat je naar een Afrikaanse vrouw aan het kijken was.

Tot de vele topstukken die het British Museum uitleende behoren ook enkele goed bewaarde sarcofagen, beelden en gebruiksobjecten afkomstig van alle uithoeken van het immense rijk.

Uniek zijn de geschilderde portretten van een man en een vrouw die op hun gemummificeerde lichamen werden aangebracht. Ze behoren tot de oudste geschilderde portretten ter wereld. Dat ze zo goed bewaard zijn hebben we aan het droge Egyptische woestijnzand te danken.

Bijzonder is ook een loden vervloekingsplaatje waarmee iemand een rivaal of een tegenstander onheil toewenste. De twee gaten laten vermoeden dat het ooit ongemerkt werd vastgenageld aan het huis van de persoon die vervloekt werd. Een uniek document is ook het ‘diploma’ waarmee een soldaat, na 25 jaar trouwe dienst in het Romeinse leger, kon afzwaaien en een nieuw leven beginnen. Het gaf hem het recht om te huwen, kinderen te krijgen en zich te vestigen in een stad of op het platteland. Het was een gegeerd document. De tekst werd zowel op de voorzijde als op de achterzijde geschreven om vervalsers te ontmoedigen.

Ooggetuigen aan het woord 

Hoe was het om een inwoner te zijn van dat grote Romeinse Rijk? Welke kansen bood het Imperium, en aan wie? Welke impact had het Romeins bestuur op het dagelijks leven van mensen, op politiek, economisch en religieus vlak? De antwoorden op deze vragen krijg je te horen in video’s waarin ‘ooggetuigen’ hun verhaal doen. 

De getuigenissen zijn steeds gebaseerd op teksten van Romeinse auteurs en/of archeologische bronnen. Aan het woord komen: een inwoner van Rome die het heeft over de culturele diversiteit in zijn stad, een gouverneur die door de keizer is uitgestuurd naar een verafgelegen provincie, een Isis-priester uit Alexandrië, een vrouw die olijfolie uit Carthago verkoopt, een verkoopster van wollen stoffen uit Atuatuca Tungrorum (Tongeren) die de Batavenopstand meemaakte, een slavin uit Smyrna, een veteraan uit Dacia die het Romeinse burgerschap verkreeg en een echtpaar uit Palmyra dat luxeproducten uit het oosten verhandelt. 

Op en top kindvriendelijk

Ook aan de kinderen is gedacht. Zij kunnen luisteren naar getuigenissen van leeftijdsgenoten. Zo is er Drusa die pas met haar ouders vanuit Gallië verhuisd is naar Rome. Verder zijn er ook zijn er Marcus die gladiator wil worden, Quintus die in een soldatenkamp leeft en Lucius die vertelt over zijn schoolleven. Isidora heeft het vol enthousiasme over haar lievelingsgodin Bastet.

Ook zijn er diverse spelapplicaties waarin kinderen kunnen kennismaken met enkele kernthema’s. Ze leren rekenen, goden vereren, lezen, bouwen en koken… als echte Romeinen. De moeilijkheidsgraad van de spellen is aanpasbaar.

Praktisch 

De tentoonstelling ‘Oog in oog met de Romeinen’ loopt van 6 februari tot en met 1 augustus 2021 in het Gallo-Romeins Museum in Tongeren. Om drukte te vermijden dien je vooraf een tijdsslot te boeken via de website van het museum: www.galloromeinsmuseum.be

Een bezoek aan de tentoonstelling kost 10 euro voor volwassenen, 8 euro voor kortinghouders en 1 euro voor kinderen en jongeren tussen 4 en 18 jaar. De audiotour met extra informatie is inbegrepen in de toegangsprijs.  Mensen in het bezit van een Museumpas kunnen naar binnen zonder extra kost. Voor wie met de trein naar Tongeren komt, is er een discovery ticket van de NMBS.

Het Gallo-Romeins Museum is elke dag geopend, behalve op maandag (tenzij dit een feestdag is). Weekends en schoolvakanties: van 10 tot 18 uur; weekdagen van 9 tot 17 uur.

---