In de schaduw van de vele indrukwekkende barokke kerken en palazzi van de stad Lecce bevinden zich een aantal kleine ateliers waar gedreven ambachtslui een eeuwenoude, lokale traditie in ere houden: de cartapesta leccese. ‘Cartapesta’ is het Italiaanse woord voor ‘papier maché’. Velen onder ons hebben ongetwijfeld op school of bij de jeugdbeweging wel eens creatief geknutseld met papier maché, zonder te beseffen dat we daarmee een techniek beoefenden die reeds bekend was bij de oude Egyptenaren.
In de 15de eeuw werd cartapesta op het Italische schiereiland een populair alternatief voor keramiek, gips of hout bij het maken van bv. figuren voor de kerststallen. Het is echter in de stad Lecce in Puglia dat de cartapesta zijn absolute artistieke hoogtepunt kende. Dat hoogtepunt lag in de 17de en 18de eeuw toen overal in de stad kerken en kloosters verrezen. Om de kapellen en de altaren van die religieuze gebouwen te verfraaien was er een grote vraag naar beelden van heiligen. De lokale ambachtslieden hadden in het landelijke Puglia echter geen waardevolle materialen zoals brons of marmer ter beschikking om die beelden te maken. Daarom zochten ze hun toevlucht tot eenvoudige middelen die wel volop aanwezig waren: stro, oude lompen, houtpulp, lijm en gips. Met deze povere ingrediënten slaagden ze erin geraffineerde, levensechte beelden te maken die nauwelijks te onderscheiden zijn van de klassieke heiligenbeelden die gehouwen werden uit marmer, steen of hout. De kunstenaars perfectioneerden hun techniek zodanig dat ze uiteindelijk ook volledige altaarstukken uitwerkten in cartapesta.
Wie zich een beeld wil vormen van de geschiedenis van de cartapesta in Lecce, van het productieproces en van de technische hoogstandjes waartoe sommige meesters van de cartapesta in staat waren, kan terecht in het Museo della Cartapesta in het Castello Carlo V.
Maar nog beter is het natuurlijk om gewoon even één van de kleine ateliers binnen te stappen waar je de kunstenaars nog aan het werk kan zien. Onder hun vaardige handen zie je de beelden geboren worden.
Wij gingen op bezoek in het atelier van Luigi Baldari in de Vico Sferracavalli, 7 en kregen er een rondleiding van de maestro en zijn echtgenote. Omwille van zijn bijdrage tot het behoud van deze eeuwenoude artistieke traditie kreeg Luigi Baldaro in 2008 de titel van ‘Commandeur in de Orde van de Italiaanse Republiek’.
Luigi neemt ons mee naar achter in zijn atelier. Daar schept hij eigenhandig het papier dat hij gebruikt voor zijn beelden. Enthousiast toont hij ons hoe hij daarbij te werk gaat.
Terwijl het vers geschepte papier op een houten rek droogt, neemt de echtgenote van Luigi ons mee naar een tafeltje iets verderop waar ze net begonnen is met het maken van een nieuw beeld. De eerste stap in het proces is het maken van een geraamte van stro en metaaldraad. Deze structuur wordt bekleed met repen papier (verkregen uit een pulp van oude vodden, papier en hout). Het papier wordt in lagen aangebracht en gelijmd met een lijm op basis van bloem, water, een beetje kopersulfaat (om houtwormen te weren) en aluin (om schimmelvorming tegen te gaan).
Voor het hoofd en de handen van de figuren wordt vaak gebruik gemaakt van terracotta. In sommige ateliers kan je de geprefabriceerde terracotta hoofden en handen in bakken zien liggen.
Met een verhit ijzeren staafje worden kleine onvolkomenheden in de structuur weggewerkt en plooien aangebracht in de gewaden. Dit proces heet de fuocheggiatura. Als de maestro tevreden is over het resultaat wordt het geheel bedekt met een dun laagje pleister (gesso di Bologna) en daarna in open lucht te drogen gezet. Daarna wordt het beeld beschilderd en de kleuren worden gefixeerd met een glanslak zodat het geheel er levendig uitziet.
De ateliers van de cartapestai zijn volgestouwd met de vruchten van hun artistieke vlijt, vooral heiligenbeelden, engelen en allerlei figuren voor in de kerststal. Sommigen durven zich al eens wagen aan meer eigentijdse ontwerpen, waaronder ook juwelen. Mooie designjuwelen in cartapesta vind je bijvoorbeeld bij Tonda Design in de Via Palmieri, 20.
Een ander bekend atelier is dat van Claudio Riso in de Corso Vittorio Emanuele 27 in Lecce.
Ciao! Wij zijn Carl Buyck en Franka Verhoeyen, initiatiefnemers van Cosiddetto. Via deze blog delen wij onze passie voor Italië en al het moois dat dit bijzondere land te bieden heeft. Als je dit artikel leuk of interessant vindt, deel het dan gerust met jouw vrienden of kennissen. Je doet er ons een groot plezier mee. Grazie mille!
Ciao! Wij zijn Carl Buyck en Franka Verhoeyen, initiatiefnemers van Cosiddetto. Via deze blog delen wij onze passie voor Italië en al het moois dat dit bijzondere land te bieden heeft. Als je dit artikel leuk of interessant vindt, deel het dan gerust met jouw vrienden of kennissen. Je doet er ons een groot plezier mee. Grazie mille!
1 thoughts on "Cartapesta, het marmer van de armen"