Agrigento, een ruwe bolster met een blanke pit

De belangrijkste reden om tijdens een rondreis in Sicilië richting Agrigento te rijden is de unieke en weergaloos mooie tempelvallei even buiten de stad. Daar staan immers enkele van de best bewaarde tempels uit de Griekse oudheid netjes opgelijnd om er bewonderd te worden door miljoenen bezoekers van over de hele wereld. Weinigen van die bezoekers zullen echter ooit een stap zetten in de stad Agrigento zelf, en dat is jammer.

Toegegeven, als je de stad bekijkt vanuit de tempelvallei, dan ziet die er niet bepaald uitnodigend uit met haar skyline van hoge en troosteloze flatgebouwen. Achter die façade gaat echter een verrassend levendige stad schuil met best wel wat bezienswaardigheden. Wij trokken zonder grote verwachtingen de binnenstad in en waren heel aangenaam verrast door wat we er aantroffen.

Van Akragas over Girgenti tot Agrigento

De ideale plaats om aan een verkenning van de stad te beginnen is de brede Viale Vittoria, het balkon van de stad. Vanaf deze met bomen omzoomde boulevard kan je beneden in de vallei de befaamde tempels goudgeel zien oplichten in de zon. In een parkje langs de boulevard steekt een obelisk boven de bomen uit. Het gaat om een monument ter ere van de gesneuvelden in de Eerste Wereldoorlog. Op het monument staat nog de oorspronkelijke naam van de stad te lezen: Girgenti. In 1927 liet Mussolini de naam veranderen in Agrigento om deze dichter te laten aansluiten bij het roemrijke antieke verleden van de stad, die bij de Romeinen bekend stond als Agrigentum en bij de Grieken, die de stad in 581 v. Chr. hadden gesticht, als Akragas.

Op het einde van de Viale Vittoria doemt het fraaie stationsgebouw van Agrigento voor ons op.

Empedocles

Net voor het ruime stationsplein buigen we rechtsaf tot aan een pleintje waar we een beeld zien van de Griekse natuurfilosoof Empedocles die in de 5de eeuw v. Chr. in Agrigento leefde. Hij was de bedenker van de theorie dat alles is opgebouwd uit vier elementen: water, lucht, vuur en aarde. Deze vier elementen vinden we ook terug in het monument.

Via Atenea, de levensader van de stad

Aan de overkant van de straat lopen we door een parkje tot aan de Via Atenea, de verkeersvrije straat die het historische centrum helemaal doorkruist. Het is één lange aaneenrijging van winkels, bars en restaurantjes.

Kennismaking met de Siciliaanse ‘coppola’

In één van die winkels, op de binnenplaats van een oud palazzo, wordt onze aandacht getrokken door een collectie modieuze en stijlvolle coppole, de typisch Siciliaanse, platte petten. Gecharmeerd door onze interesse nodigen Assunta en Liliana ons meteen uit om even een kijkje te nemen in het atelier. Assunta’s echtgenoot, Ferdinando Patermo, ontwerpt hier al veertig jaar unieke petten geheel volgens de Siciliaanse traditie. Ook originele jurken, mantels, handtassen en andere mode-accessoires krijgen in dit kleine atelier in Agrigento vorm om van hieruit de wereld te veroveren. Op het moment van ons bezoek was Ferdinando overigens in New York om er op een event met zijn creaties de mode Made in Italy te vertegenwoordigen. Met een kleurrijke coppola als herinnering aan deze hartelijke ontmoeting zetten we onze verkenning van Agrigento verder.

Even verder in de straat stoten we op een beeld dat uitnodigt om even te gaan zitten en om zelf deel te worden van het kunstwerk: ‘la piazza del poeta’.

Een klooster vol kunst

Onze volgende halte is het Monastero dello Santo Spirito. Om het klooster te bereiken moeten we de Via Atenea verlaten en aardig wat trappen nemen die ons hogerop brengen. Kleurrijke mythologische taferelen in keramiektegels begeleiden ons onderweg naar boven.

Het ruime kloostercomplex dateert uit de 13de eeuw en is één van de belangrijkste middeleeuwse monumenten van de stad. De kerk heeft een mooi gotisch portaal, maar binnenin overheerst weelderige barok. De uitbundige, halfverheven sculpturen in wit stucwerk die de wanden sieren, zijn het werk van de Palermitaanse kunstenaar Giacomo Serpotta, die in de 17de eeuw alom geprezen werd als ‘il re del stucco’ (koning van het stucwerk) omdat hij de techniek als geen ander beheerste. De figuren in de vier taferelen (De geboorte van Christus, De aanbidding der wijzen, De vlucht naar Egypte en de Presentatie in de tempel) lijken zo uit de wand te zullen stappen.

Naast de kerk bevindt zich de toegang tot het oude klooster, dat je (tegen een bescheiden betaling) kan bezoeken. De kloostergang brengt je voorbij de kleine binnentuin tot bij het kunstig bewerkte portaal dat toegang geeft tot de ruime kapittelzaal. Links en rechts van het portaal valt het licht binnen door rijkelijk versierde gotische vensterbogen.

Op de eerste verdieping zijn in de de voormalige kloosterruimtes een aantal kunstwerken uit diverse tijdperken te zien. Interessant zijn het marmeren en het houten kruisbeeld, beiden uit de 15de eeuw. In één van de zalen kan je nog fragmenten zien van middeleeuwse fresco’s. In de voormalige slaapzaal van de kloosterzusters zien we beelden en schilderijen met zowel religieuze als wereldse thema’s.

Op de tweede verdieping is een klein maar bijzonder charmant museum ondergebracht, werkelijk volgestouwd met allerlei voorwerpen die een goed beeld geven van het plattelandsleven en de volkse tradities in de regio Agrigento. 

Aanbellen voor gebakjes

Terug op het pleintje voor de kerk en het oude klooster besluiten we onszelf te trakteren op enkele zoete gebakjes waarvoor de kloosterzusters al eeuwenlang tot ver buiten Agrigento bekend staan. Om aan die kostbare lekkernij te geraken moeten we gewoon aanbellen aan de kloosterdeur. Met een klik gaat de deur open. We stappen een kleine, schaars verlichte ruimte binnen en plots gaat in de hoek een luik open. Daarachter verschijnt een vriendelijke dame die ons op een presenteerblaadje toont welke gebakjes er vandaag voorradig zijn. Ze worden door de vijf resterende nonnetjes (waarvan er al drie de leeftijd van 80 jaar voorbij zijn) gemaakt volgens traditionele recepten die binnen de kloostermuren bewaard blijven. Dé specialiteit, die je overigens ook enkel hier en nergens elders kan kopen, is de zoete ‘couscous di pistacchio’. Zeker proeven!

Klimmen naar (en in) de kathedraal

Gesterkt door zoete caloriebommetjes, vervolgen we onze weg omhoog met als bestemming de kathedraal van Agrigento, de Cattedrale di San Gerlando. Deze ligt op het hoogste punt van de stad, aan het einde van een monumentale trap. De kerk heeft een lange geschiedenis. Ze werd opgericht in de 11de eeuw door de toenmalige bisschop Gerlando en de Normandische koning Rogier I na de verovering van de stad op de Arabieren. In de loop der eeuwen werd ze herhaaldelijk verbouwd. Enkel de massieve Torre dell’Orologio aan de achterzijde van de kathedraal herinnert nog aan de oude, versterkte kerk uit de 11de eeuw. De klokkentoren aan de voorzijde is een toevoeging uit de 16de eeuw. 

Binnen in de drieschepige kerk trekt vooral de beschilderde houten zoldering boven het middenschip de aandacht. Er staan scènes op afgebeeld uit het oude en het nieuwe testament, maar ook apostelen, heiligenfiguren en wapenschilden van adellijke families. Je kan ze van dichterbij gaan bekijken via een trap in de klokkentoren.

Onderweg daarheen is in een torenkamer een uniek curiosum te zien: een brief die door de duivel zelf zou zijn gedicteerd aan een kloosterzuster, Maria Crocefissa della Concezione. De non werd op 11 augustus 1676 aangetroffen in haar kloostercel, half bewusteloos en met inktvlekken op haar gezicht. In haar hand had ze de mysterieuze brief, geschreven in een vreemd alfabet en met een onbegrijpelijke boodschap. Slechts één woord was herkenbaar: ohimé (Italiaans voor ‘wee mij’). Volgens de non zou de duivel haar verplicht hebben deze woorden neer te pennen. Tot op vandaag heeft niemand ooit het geschrift kunnen ontcijferen, ook al werden tal van pogingen daartoe ondernomen.

Terug in de kerk gaan we vooraan in de centrale apsis de kleurrijke fresco’s en het vergulde stucwerk bewonderen. Het somptueuze kunstwerk stelt ‘het paradijs’ voor.

In de linkerzijbeuk staan in een zijkapel enkele bijzonder fraaie Griekse en Romeinse marmeren sarcofagen opgesteld. Ze maken sinds 1700 deel uit van de kerkschat. Eén van de sarcofagen stelt het mythische verhaal van Phaedra en Hippolytus voor. De schoonheid van deze sarcofaag, die lange tijd als doopvont werd gebruikt, werd nog door Goethe bezongen.

Vooraleer we de kathedraal verlaten, beklimmen we de Torre dell’Orologio om er op het dakterras te genieten van een uniek uitzicht over de stad en de weide omgeving. 

Genieten van kunst in het diocesaan museum

Na het bezoek lopen we nog even binnen in het MUDIA, het diocesaan museum, waar we verspreid over 16 zalen, een groot aantal kunstwerken te zien krijgen die een periode overspannen van de 10de tot de 18de eeuw.

Oase van rust en schoonheid

Tegenover het museum dalen we af tot bij de pittoreske kerk Santa Maria dei Greci. Het kleine kerkje was ooit de eerste kathedraal van Agrigento. Ze werd rond 1200 gebouwd bovenop de resten van een oude Griekse tempel die vermoedelijk gewijd was aan de godin Athena. De trappen die naar het platform leiden waarop de tempel stond zijn nog duidelijk te zien. Binnenin de kerk zijn nog enkele zuilen van de tempel ingewerkt in de muren en door de glazen vloer kan je ook nog grote stukken van de oude tempelvloer zien. Deze versmelting van de antieke oudheid en de middeleeuwen is van een ontroerende schoonheid.

Terug buiten dalen we verder af langs een kleurrijke trap. In de kleine, kronkelende straatjes van deze oude Griekse wijk hangt nog steeds een gezellige, Griekse sfeer.

Luigi Pirandello

De straat met de merkwaardige naam Via Bac Bac brengt ons terug naar de Via Atenea. Hier nemen eerst nog even rechts om het borstbeeld te gaan bekijken van Luigi Pirandello (1867-1936), de in Agrigento geboren auteur die in 1934 werd bekroond met de Nobelprijs literatuur. Het naar hem genoemde plein wordt aan de noordzijde begrensd door het stadhuis van Agrigento. Daarachter ligt ook het Teatro Luigi Pirandello verscholen.

Kerk van het Vagevuur

We keren op onze stappen terug voor een laatste bezienswaardigheid langs de Via Atenea: de Chiesa di San Lorenzo, ook bekend als Chiesa del Purgatorio (kerk van het Vagevuur). Op de statige voorgevel zien we, behalve de twee beelden die ‘het Geloof’ en ‘de Naastenliefde’ voorstellen ook een afbeelding van San Lorenzo (boven de deur) en van het Vagevuur (boven het raam). Binnen in de eenschepige kerk herkennen we in het overdadige stucwerk meteen de hand van Giacomo Serpotta. Acht vrouwenfiguren verbeelden de deugden die gelovigen toegang zullen bieden tot het paradijs. In de kerk vinden we volop voorstellingen van de zielen in het vagevuur, o.m. op het plafond en op het altaar. Eén van de schilderijen toont het martelaarschap van San Lorenzo, de heilige die op een rooster boven het vuur werd gelegd. Ook dat rooster zie je hier en daar opduiken. Interessant ten slotte is ook het beeld van de Madonna del Melograno dat Maria voorstelt met een granaatappel in de hand en Jezus op de arm. Het is een werk uit de 16de eeuw en wordt toegeschreven aan Antonello Gagini.

Even uitblazen

Als je na al die kerken aan een aperitiefje toe bent, dan is Terracotta (aan de Via Luigi Pirandello) de ideale plaats. De apericena is er niet alleen heel verzorgd, maar ook heel betaalbaar. 

Eetadresjes

Lekker eten in Agrigento kan je op verschillende plaatsen. Drie ervan kunnen we zelf absoluut aanraden :

In Sal8 (Salotto – Via Cesare Battisti, 8) word je met een kamerbrede glimlach én een glaasje prosecco ontvangen in een stijlvol kader. De antipasti zijn er verrukkelijk. De vis is vers, het vlees is mals, de desserts zijn hemels. En elk bord is een plaatje. Kortom: een absolute aanrader.

Bij Ginger (Via Empedocle, 21) schotelt de vrouwelijke chef uit Senegal klassiekers uit de Siciliaanse traditie voor met een Afrikaanse twist. De kaart verandert regelmatig, maar de couscous is een vaste waarde die je er zeker eens moet proeven.

Zin in pizza? Dan loont het de moeite om even de wagen in te stappen en naar La Giara (Via Unità d’Italia, 28) te rijden, waar de broers Carmelo en Gabriele Arcieri de allerbeste pizza’s uit de wijde omtrek uit hun oven toveren.

---