De tempelvallei van Agrigento

De Valle dei Templi in Agrigento is één van de meest indrukwekkende bezienswaardigheden van Sicilië en bij uitbreiding van heel Italië. Op de uitgestrekte archeologische site vind je enkele van de best bewaarde Griekse tempels ter wereld. Geen wonder dat dit unieke stuk Unesco Werelderfgoed het hele jaar door massaal veel bezoekers trekt. 

De antieke stad Akragas, het huidige Agrigento, werd in 582 v. Chr. gesticht door Griekse kolonisten uit Rhodos en het nabijgelegen Gela. Zo’n honderd jaar later was de stad op het hoogtepunt van haar macht, mede door de verovering van de stad Himera op de Carthagers in het jaar 480 v. Chr. Die zege leverde Akragas niet alleen veel rijkdom, maar ook veel slaven op. En die werden ingezet bij de grootse bouwprojecten waarvan de monumentale resten ook vandaag nog te zien zijn.

De archeologische site van Agrigento is zo uitgestrekt dat je twee toegangen hebt, beide voorzien van een ruime parking. De ene bevindt zich aan de Tempel van Hera, aan het oostelijke uiteinde van de site (Ingresso Tempio di Giunone). De andere aan de Porta V, aan het westelijke uiteinde (Ingresso Porta V). Wij begonnen onze verkenning nabij de Heratempel.  

Tempel van Hera

Onmiddellijk voorbij de ingang zie je de Heratempel al opduiken boven de kruinen van de olijfbomen. Het gaat om een Dorische tempel uit de 5^de eeuw v. Chr. met 6 zuilen aan de voorzijde en 13 zuilen aan de zijkant. De tempel werd in 406 v. Chr. verwoest door de Carthagers die wraak kwamen nemen voor hun nederlaag in Himera. In de 18^de eeuw werden 25 zuilen opnieuw rechtgezet. Zo krijgen we opnieuw een goed beeld van hoe de tempel er ooit heeft uitgezien.

De tempel heeft een klassiek grondplan met een pronaos (vestibule), een naos (waarin het beeld van de godheid stond) en een opisthodomos (waar de tempelschat bewaard werd). Aan de oostkant van de tempel kan je nog de resten zien van het altaar waar offers werden gebracht.

Wandelen langs de oude stadsmuren

We dalen de heuvel af waarop de Heratempel gelegen is en wandelen verder langs de resten van de oude stadsmuren. Deze waren op het hoogtepunt van Akragas’ macht zo’n twaalf kilometer lang.  De vele nissen in de muren verraden dat in latere, vroegchristelijke tijden graven werd uitgehakt in de zachte steen waarmee de muren waren opgetrokken. Op bepaalde plaatsen kan je over of door de muren heen in de verte de zee zien.

We wandelen voorbij een gedenkplaats waar een aantel markante personen die opgekomen zijn voor een rechtvaardige wereld in herinnering worden geroepen. We zien o. a. de namen van de Siciliaanse onderzoeksrechters Paolo Borsellino en Giuseppe Falcone, die hun strijd tegen de maffia met de dood hebben moeten bekopen.

Tempel van de Eendracht

Even verderop verrijst één van de best bewaarde tempels van Agrigento en zelfs van de hele Griekse wereld, de Tempio della Concordia (Tempel van de Eendracht). Net als de Heratempel is dit een Dorische tempel uit de 5de eeuw v. Chr. en heeft hij 6 zuilen vooraan en 13 zuilen aan de zijkant. De frontons aan weerszijden van de tempel en de hele omlijsting rondom zijn perfect bewaard gebleven. Dat de tempel er na 2500 jaar nog altijd zo goed uitziet, is mede te danken aan het feit dat de binnenruimte van de Griekse tempel in de 6^de eeuw na Chr. werd omgebouwd tot een christelijke kerk.

Op de vlakte voor de tempel ligt het beeld ‘de gevallen Icarus’ van de Poolse kunstenaar Igor Mitoraj. Op drukke dagen is het hier dringen om een goede positie te vinden voor het maken van een foto.

Vooraleer we verder de helling afdalen, werpen we een blik over het muurtje aan onze rechterkant. Daar wordt onze aandacht immers getrokken door het gemekker van geiten. We krijgen er enkele exemplaren te zien van een oud, lokaal geitenras, de capra girgentana, met opvallende gedraaide hoorns en een lange sik.

De tuin van de Villa Aurea

Wie even wat beschutting wil opzoeken kan best even de brede wandelweg verlaten en door de fraaie tuin wandelen die deel uitmaakt van de Villa Aurea, waar de Britse edelman en amateur-archeoloog Sir Alexander Hardcastle van 1921 tot 1932 verbleef. Hij financierde een groot deel van de opgravingen op de site. Een buste van de weldoener staat opgesteld op het plein voor de riante woning. De piekfijn verzorgde tuin met een veelheid aan mediterrane planten is aangelegd boven een oudchristelijke begraafplaats. Je kan op verschillende plaatsen nog graven en catacomben zien.

Tempel van Herakles

Voorbij de Villa Aurea bereiken we algauw een volgende Dorische tempel, de Tempel van Herakles. Hij werd gebouw rond 510 v. Chr. en is de oudste van alle tempels in de vallei. Net als de andere tempels telde ook deze 6 zuilen aan de voorzijde, maar hij had er wel 15 aan de zijkanten. Enkele zuilen werden later weer rechtgezet. Voor de tempel kan je nog de resten zien van een groot, rechthoekig altaar waarop dieren werden geofferd. In de fundamenten ervan werd in latere tijden een kanaaltje uitgegraven waardoor water werd aangevoerd.

Tempel van de Olympische Zeus

Een brug leidt ons over een weg naar het tweede deel van de site. Het lijkt wel of hier iemand een gigantische blokkendoos heeft uitgestrooid. Grote stenen, zuilentrommels en resten van kapitelen liggen dooreengegooid over een terrein dat wel twee voetbalvelden groot is. Hier stond ooit de majestueuze tempel gewijd aan de Olympische Zeus. Met zijn 113 meter lengte en 56 meter breedte moet het één van de grootste tempels van de oudheid zijn geweest. Hij werd gebouwd als dank aan de god Zeus voor de overwinning van Akragas op de Carthagers in Himera.

De tempel moet een uniek ontwerp hebben gehad omdat het dak niet alleen door zuilen, maar ook door reusachtige beelden – telamons genaamd – werd ondersteund. Een reproductie van zo’n beeld ligt uitgestrekt in het midden van wat ooit de tempel was. Net zoals de zuilen waren ook de beelden zelf opgebouwd uit verschillende stukken die opeen werden gezet. Vermoed wordt dat de beelden de verslagen Carthagers voorstelden die, als bijkomende vernedering na hun nederlaag, de tempel van de Griekse oppergod Zeus mochten ondersteunen. Een reconstructie van de tempel kan je zien in het archeologisch museum (dat buiten de site ligt). Toen de Carthagers in 406 v. Chr., 76 jaar na hun smadelijke nederlaag in Himera, Akragas binnenvielen, lieten ze begrijpelijkerwijze geen steen van deze tempel opeen staan.  

Ook op het plein voor de Zeustempel was een offeraltaar te vinden. De omvang ervan was recht evenredig aan de grootsheid van de tempel. Er konden wel honderd runderen tegelijk geofferd worden.

Nog meer tempels

Aan de achterzijde van de ruïne van de Zeustempel strekt zich een ruime vlakte uit waarop nog fundamenten te zien zijn van woningblokken, cultusgebouwen en kleinere tempels. Vermoed wordt dat de meeste religieuze gebouwen in deze zone gewijd waren aan de godin Demeter en haar dochter Persephone die met vruchtbaarheid en landbouw werden geassocieerd, en ook aan goden van de onderwereld.  

De enkele zuilen die er nog rechtop staan, maken deel uit van de Tempio dei Dioscuri, gewijd aan de mythologische tweelingbroers Castor en Pollux, de kinderen van een buitenechtelijke relatie van Zeus met de mooie Leda.

Paradijselijke oase

Wie dat wil kan van hieruit nog even afdalen in de kloof ten noorden van deze tempelzone. Daar bevindt zich de Giardino della Kolymbethra. Tegenwoordig is het een groene en vruchtbare oase waar citrusbomen, cactussen en andere mediterrane planten weelderig groeien. Ooit was het echter een gigantisch waterbekken dat in de grond werd uitgegraven door Carthaagse gevangenen die hier als dwangarbeiders werden tewerkgesteld na de val van Himera.

Romeinse stadswijk

Wie na een bezoek aan de tuin nog genoeg energie heeft kan op de terugweg naar het beginpunt van de wandeling nog even een zijsprong maken naar de Hellenistisch-Romeinse stadswijk aan de noordelijke zijde van de site. De weg daarheen bevindt zich nabij de Tempio della Concordia waar we eerder op onze wandeling al passeerden. Op het einde van die weg, die zowat 800 meter lang is, passeer je eerst de onduidelijke resten van een theater en even verderop bereik je een wijk waarvan het grondplan nog duidelijk te zien is. Tussen de straten door bevonden zich woningen. In sommige daarvan kan je nog enkele goed bewaarde mozaïekvloeren bewonderen.

Nog even nagenieten

Van hieruit moet je op je stappen terugkeren en krijg je de Concordiatempel vanuit een andere gezichtshoek te zien. Amandel- en karaatbomen zorgen voor schaduw. Als je terug op de hoofdweg bent, mag je jezelf gerust trakteren op een drankje of een ijsje op het terras van de bar. Het is de ideale plaats om nog even na te genieten van de indrukwekkende tempels die ongetwijfeld nog voor lange tijd op je netvlies zullen gebrand blijven.   

---