Castello di Donnafugata, woonplaats van een bijzondere baron

Het kleine gehucht Donnafugata, nabij Ragusa in het zuidoosten van Sicilië, heeft iets van een sprookjesdorp. Je wandelt het dorpje binnen langs een oude boerderij met muurtjes die werden gebouwd met losse stenen. Een brede laan, omzoomd door winkeltjes en gezellige eetgelegenheden, brengt je vervolgens tot bij het kasteel dat hoog boven de daken van het dorpje uitsteekt.  

Een bijzondere baron

Dat kasteel behoorde sinds 1628 toe aan de adellijke familie Arezzo de Spuches, die het tot 1982 in bezit hield. Het was baron Corrado Arezzo de Spuches (1824-1895) die het voormalige landhuis aanzienlijk liet uitbreiden en verfraaien tot het elegante kasteel dat we vandaag te zien krijgen. De baron was een interessant figuur. Hij maakte carrière als politicus en diplomaat, maar de ernst van zijn functie weerhield er hem niet van om graag grapjes uit te halen met de gasten die hij regelmatig verwelkomde in zijn kasteel. Daarover straks meer.

Het imposante Castello di Donnafugata telt maar liefst 122 kamers. Zo’n 28 daarvan kunnen worden bezocht. Ze zijn uitgerust met originele meubelen en voorwerpen en geven een uitstekend beeld van hoe de rijke adel in de 19^de eeuw leefde.

Dwalen door de kamers van het kasteel

Een bezoek aan het kasteel begint op het vierkante binnenplein voorbij de grote toegangspoort. Een brede, overwelfde gang leidt naar een monumentale trap in lokale zwarte peksteen (pietra pece) die ons naar de eerste verdieping brengt, de piano nobile. We maken onze opwachting in de blauwe zaal waar de gasten konden plaatsnemen vooraleer ze door de baron werden ontvangen.

Meteen daarna bevindt zich een kleine kamer waar de heren zich terugtrokken om politiek of zaken te bespreken of om een kaartje te leggen. Tijdens hun activiteiten genoten ze hier van een sigaar of een pijp, voorwerpen die we ook afgebeeld zien in het bijzondere behangpapier. Op het plafond zien we, naast pauwen, symbool van ijdelheid, ook rookgerei en speelkaarten.

Naast de rookkamer treffen we een elegant salon aan, met lage tafeltjes en zitbanken in Franse barokstijl. Deze ruimte was gereserveerd voor de dames die hier bij een kopje koffie of thee de laatste nieuwtjes met elkaar konden uitwisselen.

Daarnaast betreden we de muziekkamer waar nog enkele piano’s staan opgesteld. De wanden zijn versierd met fresco’s waarop we scènes zien uit Palermo, zoals het Teatro Massimo, het Palazzo Cinese en de Botanische Tuin. Ergens op de achtergrond doemt ook de alomtegenwoordige Etna op. De taferelen in het fries dat rond de ruimte loopt geven een idee van de bezigheden en interesses van de aristocratische bevolkingslaag uit die tijd: jacht, theater, wetenschap, archeologie, muziek, …

Prinses op de vlucht

Verderop komen we in enkele kamers die deel uitmaakten van het oudste gedeelte van het kasteel, de massieve stenen toren. In deze toren zou volgens een legende in de 15^de eeuw ooit de jonge prinses Bianca di Navarra zijn opgesloten door de voormalige eigenaar van het kasteel, graaf Bernardo Cabrera, die haar wou dwingen met hem te trouwen. De prinses wist echter te ontvluchten. Die legende zou een verklaring kunnen bieden voor de bijzondere naam van het kasteel: ‘Donnafugata’ betekent immers ‘gevluchte vrouw’. Maar ook al klinkt het geloofwaardig, de werkelijkheid is echter anders. De naam Donnafugata is eigenlijk een Italiaanse verbastering van een Siciliaans dialectwoord Ronnafuata dat ‘heilzame bron’ betekent.

Gasten ontvangen met grandeur

We wandelen door enkele aangrenzende gastenkamers. Achter de kamers door loopt een gang van waaruit de gasten of het dienstpersoneel de kamer konden binnengaan zonder de gastheren of de andere gasten te storen.

In de schilderijenzaal (Quadrario) zien we naast enkele religieuze werken vooral afbeeldingen van mythologische taferelen.

Een biljartzaal mocht niet ontbreken in een 19^de eeuwse adellijke residentie. Deze hier is uitzonderlijk fraai versierd met trompe l’oeuil fresco’s die de indruk wekken dat de biljarttafel staat opgesteld in een paviljoen in de natuur.

Het Appartamento del Vescovo waar in het salon de kardinaalrode kleur overheerst, was bestemd voor de belangrijke gasten, waaronder ook bisschoppen en andere hooggeplaatste religieuzen die de baron kwamen opzoeken. Ze konden er ook overnachten. In de stijlvolle slaapkamer hangt een bijzonder interessant schilderij. Het toont ons namelijk het kasteel zoals het eruit zag voor de verbouwingen in de 19de eeuw.

Gefeest werd er natuurlijk ook in het kasteel. En dat gebeurde in de Spiegelzaal (Sala degli Specchi). Glanzende spiegels en verguld stucwerk voeren hier de boventoon. Het licht van de zware kroonluster in Boheems kristal werd in de hele zaal gereflecteerd. Hier moeten ooit magische dansavonden hebben plaatsgevonden.

Baron Arezzo de Spuches: diplomaat én grapjas

Voor discrete gesprekken was er het privésalon van de baron. Zijn portret is manifest aanwezig, net als de bijzondere spiegel waarop een kleurrijke vlinder lijkt te zitten. Wie probeert de vlinder te verjagen komt bedrogen uit. Het lieflijke vlindertje is geschilderd op het spiegelglas. Een vermakelijk grapje van de baron.

Een grapje vinden we ook terug in de prestigieuze Sala degli Stemmi, de met ruim 750 wapenschilden beschilderde staatsiezaal. Heel wat van deze wapenschilden zijn echt en behoren toe aan andere Siciliaanse baronnen en edellieden, maar vele anderen zijn gefantaseerd en heraldisch onjuist of zelfs ondenkbaar. De baron moet het ongetwijfeld grappig hebben gevonden om ‘valse’ wapenschilden te (laten) ontwerpen om zijn gasten voor het onoplosbare raadsel te plaatsen van wie deze onbekende wapenschilden dan wel mochten zijn.

Tussen de grapjes door nam de baron ook de tijd om ernstige boeken te lezen. Getuige daarvan de rijkgevulde bibliotheek met naast wetenschappelijke en juridische werken ook de grote namen uit de toenmalige literatuur.

De (speel)tuin van de baron

Nog meer geintjes haalde de baron uit in het uitgestrekte park naast en achter het kasteel. Op een lieflijke, halfronde zitbank liet hij kleine fonteintjes installeren die hij vanop afstand kon activeren zodat gasten die zich even hadden neergevlijd op de bank om van de tuin te genieten een verfrissende douche kregen.

Nog bonter maakte de baron het in de kapel die hij in de tuin liet oprichten. Vrome bezoekers die er tijdens de wandeling door het park even binnengingen, kwamen er vaak gillend van schrik weer buiten toen ze plots oog in oog stonden met een pop van een oude monnik die uit een kast tevoorschijn sprong van zodra iemand op een trede trapte waardoor een hydraulisch systeem in werking trad. De baron moet ginnegappend hebben toegekeken. Of zijn gasten de fratsen van de baron waardeerden, is uiteraard zeer de vraag. 

Wie vandaag het park bezoekt, hoeft niet langer te vrezen voor verrassingen, maar kan genieten van de Franse, de Engelse en de Italiaanse tuin die de baron en zijn dochter lieten aanleggen, geheel volgens de mode van die tijd.

Durvers kunnen zich wel eens in de grote stenen doolhof wagen die de baron liet aanleggen tot vermaak van zijn gasten. Je betreedt het labyrint via een brugje dat wordt bewaakt door een besnorde soldaat. Benieuwd of je voor sluitingstijd terug de uitgang vindt.

Als je de uitgang hebt gevonden en je hebt nog wat tijd over, bezoek dan zeker ook eens het hoogst interessante en mooi opgebouwde Museo delle Costume (Mu.De.Co) dat is ondergebracht in enkele zalen van de gelijkvloerse verdieping van het kasteel. Daarover vertellen we meer in een volgend artikel.

---