De horrorkerk van Rome: Santo Stefano Rotondo

Op wandelafstand van het Colosseum bevindt zich een kerk, gewijd aan de heilige Stefanus, die om twee redenen bijzonder mag worden genoemd. Vooreerst heeft ze een speciale vorm: ze is namelijk helemaal rond. Daarom wordt ze ook Santo Stefano Rotondo genoemd. Maar bijzonder zijn vooral de fresco’s die binnen in de kerk te zien zijn. Deze tonen namelijk niets verhullende scènes van vreselijke martelingen die vroegchristelijke heiligen moesten ondergaan omwille van hun geloof. Neem het van ons aan: niet voor gevoelige kijkers.

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

De kerk werd in de vijfde eeuw opgericht op de Caeliusheuvel, één van de zeven heuvels waarop het antieke Rome werd gebouwd. Hier bevonden zich oorspronkelijk weelderige huizen van rijke senatoren, maar ook de Castra Peregrinorum, een militaire kazerne waar de ‘special forces’ van de keizerlijke legioenen waren ondergebracht. Binnen de kazerne bevond zich een mithraeum, een ondergrondse cultusplaats waar Mithras, een god die bijzonder populair was onder soldaten, werd vereerd. De toegang tot dit mithraeum is nog zichtbaar in de huidige kerk.    

Santo Stefano Rotondo
Een rooster in de vloer dekt de toegang tot het ondergrondse mithraeum af.

Toen in het jaar 410 na Chr. de Visigoten Rome binnenvielen, werd de hele buurt met de grond gelijk gemaakt. Op de ruïnes van de voormalige kazerne werd halverwege de 5de eeuw begonnen met de bouw van een monumentale kerk, één van de laatste grote bouwwerken van de Romeinse oudheid. De kerk werd ingewijd door Paus Simplicius (paus van 468 tot 483). 

De ronde vorm van de kerk is vermoedelijk geïnspireerd op de eerste Heilige Grafkerk in Jeruzalem die honderd jaar eerder werd gebouwd. De kerk bestond oorspronkelijk uit een rond middengedeelte, omgeven door twee cirkelvormige beuken. De buitenste rondbeuk was voorzien van vier ruime zijkapellen die diametraal tegenover elkaar stonden zodat uiteindelijk een kruisvorm ontstond. 

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Na de inval van de Noormannen in 1084 werd het gebouw zodanig beschadigd dat er niets anders opzat dan de buitenste ring af te breken en de bogen van de binnenste ring dicht te metselen. Een van de oorspronkelijke zijkapellen werd verbouwd tot toegangsportaal. In 1453 werd het toegangsportaal uitgebreid en kreeg de kerk zijn huidige vorm.

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo
Op sommige plaatsen kan je nog restanten van de oorspronkelijke vloer zien.

De heilige Stefanus wordt beschouwd als de eerste martelaar van het Christendom. De Santo Stefano Rotondo was overigens ook de eerste christelijke kerk in Rome die specifiek werd gebouwd ter ere van een martelaar. Het werd algauw één van de belangrijkste religieuze gebouwen van de stad. 

Paus Theodorus liet tijdens zijn bewind (van 642 tot 649) de stoffelijke resten van twee andere martelaren, Sint Primus en Sint Felicianus, overbrengen naar de kerk. Dit waren meteen de eerste relikwieën die vanuit catacomben buiten de stad binnen de stadsmuren werden gebracht. Tot op dat moment was het bij wet verboden om doden binnen de stad te begraven. Aan beide heiligen is onmiddellijk links van de ingang tot de kerk een aparte kapel gewijd. De fresco’s van de hand van Antonio Tempesta (1555 – 1630) tonen het martelaarschap van Primus en Felicianus, twee broers die omwille van hun geloof vervolgd werden ten tijde van keizer Diocletianus (284 – 305). 

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Voorbij de kapel begint een indrukwekkende maar bizarre frescocyclus bestaande uit 34 afzonderlijke taferelen. Het eerste tafereel toont de kruisiging van Christus, de man in wiens naam later nog vele christenen een vreselijke marteldood zouden sterven. Rechts van Christus zien we hoe de heilige Stefanus, de eerste martelaar (na Christus) door steniging om het leven wordt gebracht. 

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Wat daarna volgt is als het ware een horrorfilm van de meest gruwelijke martelingen die latere generaties heiligen moesten ondergaan. Elke fresco toont meerdere terechtstellingen van verschillende martelaren. Met letters (A,B,C,D) en een bijhorende ‘legende’ (in Latijn en Italiaans) onder de afbeelding wordt aan de kijker duidelijk gemaakt welke martelscènes precies worden afgebeeld. Telkens wordt ook vermeld onder welke keizer de martelingen en terechtstellingen plaatsvonden. 

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

De fresco’s werden in opdracht van Paus Gregorius XIII (paus van 1573-1585) geschilderd door Nicolo Circignani, bijgenaamd Pomerancio en Matteo da Siena. Deze laatste nam vooral de landschappen en gebouwen voor zijn rekening. De bedoeling van deze expliciete, huiveringwekkende beelden was om de gelovigen aan te sporen een deugdzaam en godvruchtig leven te leiden als eerbetoon aan de heiligen die voor hun zielenheil een vreselijke marteldood waren gestorven. Deze strenge, belerende aanpak was typisch voor de Duitse Jezuïetenorde – het Collegium Germanicum et Hungaricum – aan wie Paus Gregorius XIII het beheer van de kerk had toevertrouwd.  

In de eeuwen die volgden waren de meningen over de fresco’s verdeeld. San Filippo Neri (1515-1595) was in de wolken over de fresco’s. Latere religieuze autoriteiten hadden echter hun bedenkingen bij de vele gruwel en overwogen zelfs de fresco’s te laten overschilderen. Dat hebben ze (gelukkig) niet gedaan. 

In het midden van de kerk staat een altaar. Hier wordt nog slechts éénmaal per jaar de mis opgedragen, namelijk op 26 december, de kerkelijke feestdag van de Heilige Stefanus. Wij hadden het geluk deze eenmalige viering te kunnen bijwonen. 

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Rond het altaar staat een lage marmeren muur die het centrale gedeelte van de kerk afscheidt van het publiek. Op deze muur worden in 24 monochrome fresco’s, eveneens van de hand van de eerder vernoemde Pomerancio, scènes afgebeeld van het leven de heilige Stefanus.  

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Santo Stefano Rotondo

Als je de kerk verlaat, kan je best even bijkomen van al die gruwel in de weldoende schaduw van de bomen die het toegangsplein tot de kerk omzomen. Santo Stefano Rotondo… een kerk die je niet gauw zal vergeten. 

Santo Stefano Rotondo

Colophon PIC

Ciao! Wij zijn Carl Buyck en Franka Verhoeyen, initiatiefnemers van Cosiddetto. Via deze blog delen wij onze passie voor Italië en al het moois dat dit bijzondere land te bieden heeft. Als je dit artikel leuk of interessant vindt, deel het dan gerust met jouw vrienden of kennissen. Je doet er ons een groot plezier mee. Grazie mille!

Reacties

Geef een reactie