De Via San Gregorio Armeno is misschien wel de beroemdste straat van Napels. De straat, eigenlijk niet veel meer dan een steegje, vormt de verbinding tussen twee veel grotere straten: de Via dei Tribunali en de Via San Biagio dei Librai.

Het steegje ontleent zijn roem onder meer aan het feit dat, volgens de Napolitanen, San Gennaro, de populaire patroonheilige van de stad, hier geboren werd. Dat gebeurde in het huisje op de hoek van de Via San Gregorio Armeno met de Via San Biagio dei Librai. Maar de belangrijkste reden waarom deze straat zo bekend is, zowel bij Napolitanen zelf als bij toeristen, heeft te maken met de bijzondere activiteiten die hier plaatsvinden, met name de productie en verkoop van kerststallen en bijhorende figuurtjes. Daarom wordt de Via San Gregorio Armeno, zo genoemd naar de gelijknamige kerk, door de Napolitanen meestal gewoon ‘il vicolo dei pastori’ (het steegje van de herders) of ‘la via dei presepi’ (de kerststallenstraat) genoemd.

Het hele jaar door kan je hier de typische, ambachtelijk gemaakte Napolitaanse kerststallen kopen met alle personages en accessoires die erbij horen. Er heerst in het smalle steegje dan ook altijd een gezellige drukte, maar zeker vanaf november tot zes januari (het feest van Driekoningen én La Befana) is het hier echt wel over de koppen lopen.

Het wonderlijke aan deze straat is dat haar functie sinds de vroegste geschiedenis van de stad steeds dezelfde is gebleven: het maken en verkopen van religieuze beeldjes. In de tijd van de Oude Grieken bevond zich in deze straat, op de plaats waar nu de kerk staat, een tempel ter ere van Demeter, de Griekse godin van de landbouw en vruchtbaarheid. Langs de weg die naar de tempel leidde, stonden winkeltjes waar gipsen ‘ex voto‘ beeldjes werden gemaakt en verkocht om in de tempel aan de godin te offeren.

Net voor de opvallende klokkentoren van de huidige kerk kan je trouwens nog een deel zien van een bas-reliëf met een afbeelding van een priesteres van Demeter. Het beeld dateert uit de 7de eeuw voor Chr. Het is wel een beetje zoeken, want het bevindt zich net boven het straatniveau en gaat vaak verscholen achter de uitgestalde koopwaar van het winkeltje met huisnummer 13.

Met de opkomst van het christendom konden deze ‘heidense’ praktijken uiteraard niet langer worden getolereerd. Op de resten van de tempel werden een kerk en een klooster gebouwd. De ambachtslui uit de omgeving legden zich vanaf dan toe op het maken van heiligenbeelden. Halfweg de 18de eeuw, toen de traditie van de Napolitaanse kerststal haar absolute hoogtepunt kende, werd overgeschakeld naar beeldjes voor de kerststal en dit is tot op vandaag het geval.

De Napolitaanse kerststal is een begrip. Volgens sommige bronnen bestonden er al kerststallen in de 11de eeuw na Christus. De kerststal evolueerde en werd steeds uitbundiger en vollediger tot hij in de 18de eeuw zijn gouden eeuw beleefde.

Laat een Napolitaan trouwens niet horen dat wij de ‘presepe’ een kerst-‘stal‘noemen. Dat het kindje Jezus in een stal geboren zou zijn, is hier immers een ondenkbare belediging. In de Napolitaanse traditie is Jezus’ geboorteplaats geen stal maar een grot. Bovendien wordt de pas geboren Jezus niet alleen omringd door Jozef en Maria en door de os en de ezel. Er hoort een hele reeks personages bij, allemaal met een eigen betekenis en waarde. De belangrijkste is wellicht Benino.

Benino is een slapende herder die ofwel in een hoekje onderaan ofwel bovenaan de kerststal wordt geplaatst. Zijn rol is symbolisch. Benino is in een diepe slaap verzonken en droomt het hele kerstgebeuren. Jezus staat immers voor het Goede op aarde. De geboorte van Jezus betekent dus dat de wereld goed wordt. Helaas weten we allemaal, dat de werkelijkheid anders is. Dankzij de slapende Benino kunnen we toch in de droom geloven. Dankzij hem kan Jezus dus ook elk jaar opnieuw geboren worden. 

Kinderen moeten dus stil zijn als ze in zijn buurt komen, want Benino mag in geen geval wakker worden, anders is de magie van kerst verdwenen. 

Een andere aardigheid is dat een Napolitaanse kerststal minstens twaalf personages moet bevatten, één voor elke maand van het jaar.

Je ziet ook vaak water (symbool voor het vruchtwater, het doopsel en de kracht om te zuiveren), een windmolen (een verwijzing naar het kruis en het langzame verstrijken van de tijd), een fontein, brug, waterrad, opborrelende bron… Elk met zijn eigen betekenis en symboliek.

En uiteraard moet er ook eten zijn voor het kraambezoek: daarom zal je in een Napolitaanse kerststal vaak ook een bakker, een slager of een pizzaiolo aantreffen. Er moeten ook luiers worden gewassen, bloemen worden geschikt,… Je kunt het zo vreemd niet bedenken of er bestaat wel een beeldje voor.

Ondertussen vinden ook beroemde hedendaagse personages hun weg naar de kerststal. Er zijn beeldjes van politici, zangers, voetballers, modeontwerpers, de paus…  Ze zijn heel moeilijk te weerstaan en zo worden de kersttaferelen in de Napolitaanse huiskamers elk jaar weer een beetje groter.

Om ook buiten de kerstperiode het hoofd boven water te kunnen houden, verkopen de winkeltjes ook kleine souvenirs, vooral geluksbrengers. Zoals altijd in Napels gaan het religieuze en het profane hand in hand. Zo vind je er beeldjes van typische, Napolitaanse figuren zoals Pulcinella en de gebochelde man. Napolitanen geloven dat het aanraken van iemands bochel geluk brengt. Zeer populair is ook de felrode corno (hoorn), een geluksbrenger waarvan er in elk Napolitaans huishouden wel enkele te vinden zijn. 

Wist je trouwens dat je onder geen beding een geluksbrenger voor jezelf mag kopen? Je kunt geluk immers niet afkopen. Het werkt dus alleen als je hem van iemand cadeau krijgt.

---