Onmogelijk om niet meteen verleid te worden door de eerste blik op Pitigliano. Het gebeurt op de weg van Manciano naar Pitigliano, midden in een scherpe bocht ter hoogte van de Chiesa della Madonna delle Grazie. Gelukkig is er net in die bocht een kleine parking want het zicht op Pitigliano is zo uniek dat je onvermijdelijk meteen een foto zal willen nemen. Parking gemist? Niet getreurd! Even verder in de afdaling is er rechts nog een kleine parking vanwaar je mooie plaatjes kan schieten.
Wat je ziet, is één langgerekte, tufstenen rots die oprijst uit een diep groen en bosrijk dal. Het rotsgesteente lijkt naadloos over te gaan in muren van woningen, (kerk)torens en andere gebouwen die als het ware de rots bekronen. Pitigliano is een bijzondere stad. Hij is namelijk deels in de tufsteenrots uitgehouwen en deel opgebouwd met stenen die uit de rotsgrond werden gehakt. Tufsteen is immers vrij zacht en laat zich makkelijk bewerken.
De eerste bewoners van de stad waren de Etrusken die de strategische ligging dankbaar aangrepen om zich hier in alle veiligheid te vestigen. Later kwamen de Romeinen en ook in de middeleeuwen bleef Pitigliano doorlopend bewoond. De huidige aanblik van de stad wordt in belangrijke mate bepaald door de Orsini’s. Deze adellijke familie uit Rome kreeg in het begin van de 14de eeuw de stad in handen, nadat Romano Orsini huwde met een dochter van de familie Aldobrandeschi die er voordien de scepter zwaaide. Het waren de Orsini’s die het aquaduct lieten aanleggen waarmee de stad van water werd voorzien. De grote rondbogen van dit aquaduct, later gerestaureerd door de Medici, zijn nog duidelijk zichtbaar links van de monumentale toegangspoort tot het oude stadsgedeelte.
Onder de poort door komen we eerst op de Piazza Garibaldi, een plein dat wordt begrensd door het palazzo comunale en het stadstheater. We halen een stadsplannetje bij de toeristiche dienst en zijn klaar voor een verkenning van de stad. Wandelend langs de bogen van het oude aquaduct bereiken we de Piazza Fortezza Orsini, gedomineerd door de majestueuze muren van het Palazzo Orsini. In de voormalige residentie van de Orsini’s is tegenwoordig een museum gevestigd. De ingang bevindt zich op het binnenplein van het palazzo dat je bereikt via de hellende weg die bewaakt wordt door een beer met een leeuwenkop, symbool van de familie Orsini.
De 21 zalen van het museum zelf bevatten een collectie schilderijen, beeldhouwwerken, religieuze voorwerpen, boeken en juwelen. De tentoongestelde objecten dateren uit de 13de tot de 17de eeuw.
Eveneens interessant zijn de goed bewaarde fresco’s waarmee sommige zalen werden opgefleurd. Zo is het plafond van de inkomhal beschilderd met een werk dat de triomfen van de Orsini’s voorstelt. Het plafond in de tweede zaal is geïllustreerd met de tekens van de dierenriem.
Eén van de blikvangers in het museum is het houten beeld van Niccolò III Orsini in wapenuitrusting. Het bevindt zich in de voormalige studeerkamer van de graaf, die ook een succesvol militair was.
Onze tocht door het museum brengt ons ook langs een zaal waarin middeleeuwse marteltuigen te zien zijn. Ten slotte wandelen we in de kelders van het kasteel door de voormalige werkplaats waar olijfolie werd geperst.
Vooraleer we de kleine gezellige straatjes induiken, wandelen we nog even op de Piazza Fortezza Orsini, het langgerekte plein naast het Palazzo Orsini. Zowel links als rechts van het plein klatert een fontein. Even voorbij de fontein aan de oostzijde zien we ‘Il Villano’, een bronzen beeld dat opgesteld staat op een panoramisch terras. Het beeld stelt een oude man en een ezel voor en staat symbool voor de lokale, arme arbeidersbevolking die met haar noeste arbeid de stad en de regio in leven heeft weten te houden. Vanop het terras kijk je neer op de groene vallei die de stad omgeeft en waar in de diepte het water klatert van de rivier Lente.
We vervolgen onze wandeling langs de Via Roma. Het ene leuke en originele winkeltje volgt op het andere. Hier geen klassieke winkelketens die je in vrijwel alle andere steden vindt, maar wel authentieke zaken waar creatieve, lokale ambachtslui, ontwerpers en handelaars hun waren met zichtbare trots aanprijzen.
Een eerste winkeltje dat onze aandacht trekt is Altaluna. Je stapt een magische wereld binnen, vol originele, handgemaakte kunstwerkjes in keramiek, hout, papier, … De sympathieke eigenares toont ons met plezier haar kleine atelier waar ze met eenvoudige materialen en veel verbeeldingskracht de mooiste objecten vorm geeft. Wie op zoek is naar een uniek en origineel geschenk vindt hier gegarandeerd zijn gading: mooie tekeningen, originele poppen, geraffineerde opbergdoosjes, felgekleurde keramieken bekers en vaasjes… Je komt ogen te kort in deze winkel vol leuke hebbedingen.
Even verderop stappen we Maremmama, binnen waar originele T-shirts, tassen en – in tijden van Covid19 – mondmaskers verkocht worden, allen met een mooi gestileerd everzwijntje, symbool van de Maremma. Ook prenten, juwelen en andere artistieke creaties zijn er te koop. De zaak wordt gerund door Lisa en Laura, twee zussen uit Pitigliano. Lisa maakt zelf alle ontwerpen in een klein atelier dat in de winkel is ondergebracht en waar je haar aan het werk kan zien.
Iets verder in de straat worden we verleid door de heerlijke geuren van Ghiottornia. Dit is een ware ‘grot van Ali Baba’ met een overdadige keuze aan lokale wijn, likeur, honing, koekjes, pasta en ander lekkers. Ons oog valt op enkele flessen wijn met opvallende, kleurrijke etiketten. Deze blijken ontworpen te zijn door Lisa, de grafisch ontwerpster waarmee we zonet kennis hebben gemaakt bij Maremmama. We laten al het lekkers voor wat het is, maar kopen ons wel drie vormpjes om thuis zelf ravioli en tortelloni te maken.
Een tiental meter verder bezwijken we toch voor de gastronomische verleiding. Bij Delizie di Ale e Helga trakteren we onszelf op een sfratto, een typische, zoete lekkernij uit Pitigliano. Dit gebak vindt zijn oorsprong in de 18de eeuw. De Joodse gemeenschap van Pitigliano (waarover later meer) wou hiermee de herinnering levendig houden aan een gebeurtenis die honderd jaar eerder had plaatsgevonden. Cosimo II de’ Medici had in de 17de eeuw een wet uitgevaardigd die Joden uit Pitigliano, Sovana en Sorano verplichtte om hun huizen te verlaten en om zich terug te trekken in het ghetto van Pitigliano. Cosimo’s gezanten klopten met knuppels op de deuren van de Joden om hen tot spoed aan te manen bij het verlaten van hun huizen. Vandaar dat het gebakje de vorm heeft van een (kleine) houten knuppel. Het deeg is gevuld met een mengsel van noten, honing, sinaasappelschil, nootmuskaat en kaneel. Geloof ons: verslavend lekker! In het winkeltje vind je ook een ruime keuze aan honing en zelfgemaakte confituur.
We bereiken de langgerekte Piazza Gregorio VII die gedomineerd wordt door de hoge klokkentoren van de kathedraal gewijd aan San Pietro e San Paolo.
We vervolgen onze wandeling langs de Via Generale Orsini. Hier vinden we Lis pipinis, een vreemde naam (Friuliaans dialect voor ‘meisjes’) voor een leuke zaak waar originele, handgemaakte dameskleding wordt verkocht. Alle kledingstukken worden ontworpen door Clara, de moeder van de sympathieke Augusta die met een brede glimlach de winkel uitbaat.
Terwijl we verder slenteren, komen we links en rechts van ons geregeld pleintjes met bloemen en planten tegen, maar ook steile steegjes die ons een uitkijk bieden op het diepe ravijn van waaruit de stad omhoog rijst.
De Chiesa di San Rocco markeert het keerpunt van onze wandeling. Hier slaan we de Via Zuccarelli in.
In deze straat bevond zich ooit het Joodse ghetto. De Joodse gemeenschap in Pitigliano genoot de bescherming van de familie Orsini en kende zijn grootste bloei in de tweede helft van de 16de eeuw. In 1598 kreeg de Joden de toestemming om in de stad een synagoge te bouwen.
Onder invloed van de Medici’s werden in 1622 alle Joden uit de regio verplicht om zich te vestigen in het ghetto van Pitigliano. De Joodse gemeenschap in Pitigliano werd dermate groot dat de buurt de bijnaam ‘La Piccola Gerusalemme’ (het kleine Jeruzalem) kreeg. Pas na de eenmaking van Italië, in 1861, begon het bewonersaantal gaandeweg te dalen om uiteindelijk in de periode van de jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog herleid te worden tot slechts een handvol mensen die ondergedoken leefden bij Italiaanse gezinnen.
Om je een beeld te vormen hoe het er aan toe ging in dit kleine Jeruzalem moet je zeker een bezoek brengen aan het antieke Joodse ghetto en de synagoge.
De synagoge, gebouwd in 1598, werd in de jaren ’60 van de vorige eeuw door een aardverschuiving gedeeltelijk vernield en werd in 1995 heropgebouwd. Ze wordt nog uitzonderlijk gebruikt voor Joodse religieuze plechtigheden. Tegen de wand die gericht is naar Jeruzalem staat het houten schrijn waarin de Torah wordt bewaard. In het midden van de synagoge zien we de Tèva, het spreekgestoelte van waarop de rabbi de plechtigheid leidt. De zangers die de ceremonie begeleiden namen plaats op de cirkelvormige bank ernaast. Vrouwen konden alles volgen van achter een houten afscherming op het balkon achteraan in de gebedsruimte.
Het bezoek aan het ghetto brengt je ook langs de oude bakkerij waar, geheel volgens de religieuze voorschriften, desemvrij brood werd gebakken. In de rots was verder ook een koshere slagerij uitgehakt, een wijnkelder en een ruimte waar wol werd geverfd. Een groot deel van de hier gevestigde Joden was aan immers aan de slag als wolverver en wolhandelaar.
Een kleine maar goed gevulde museumruimte geeft een goed overzicht van de vele typisch Joodse rituelen en de gebruiksvoorwerpen die daarbij een rol speelden. Kortom, een interessante inleiding in de rijke maar voor velen nog onbekende hebreeuwse cultuur.
Als je na je bezoek verder de straat afwandelt, kom je weer terecht bij het Palazzo Orsini. Hier kan je op één van de terrassen genieten van een drankje. Wie honger heeft, kan zijn eetlust stillen in één van de vele trattoria’s die je onderweg ongetwijfeld al zijn opgevallen. Een absolute aanrader is, ook volgens de locals bij wie we navraag deden, ‘Trattoria il Grillo’, vlakbij de bogen van het oude aquaduct.
Ciao! Wij zijn Carl Buyck en Franka Verhoeyen, initiatiefnemers van Cosiddetto. Via deze blog delen wij onze passie voor Italië en al het moois dat dit bijzondere land te bieden heeft. Als je dit artikel leuk of interessant vond, deel het dan gerust met jouw vrienden of kennissen. Je doet er ons een groot plezier mee. Grazie mille!
Reacties