Bagheria, een stad even ten oosten van Palermo, staat bekend als ‘Città delle Ville’ (Stad van de Villa’s). Die villa’s waren luxueuze buitenverblijven van adellijke families uit Palermo die hier in de bloedhete zomermaanden rust en verkoeling kwamen opzoeken. Twee van die vele villa’s zijn vandaag nog geopend voor het publiek: de excentrieke Villa Palagonia in het centrum van Bagheria en de monumentale Villa Cattolica aan de rand van de stad. In die laatste villa is vandaag een interessant museum gevestigd met een groot aantal werken van de in Bagheria geboren kunstenaar Renato Guttuso (1911 – 1987). Ook andere lokale kunstenaars krijgen er een plaats.
De villa
Villa Cattolica verrijst aan de rand van de stad, langs de oude weg die Palermo verbond met Messina. Het gebouw ontleent zijn naam aan Francesco Bonanno, prins van Cattolica, die in het jaar 1736 een oude boerderij liet verbouwen tot een luxueuze zomerresidentie in barokstijl. De boerderij bestond uit een reeks kleine gebouwen waarin landbouwfamilies woonden. Die woningen stonden opgesteld rond een groot erf met in het midden een vierkante toren. De prins liet tussen de afzonderlijke gebouwen een muur aanbrengen en bouwde rond de toren een ruime residentie. Je kan de oorspronkelijke structuur van het woonerf met de gebouwen nog duidelijk herkennen wanneer je door de tuin rond de villa wandelt.
In de tuin staat ook het wapenschild van de familie Bonanno opgesteld. Tegen de gevel hangt tegenwoordig een kopie.
Aan één zijde van de villa brengt een dubbele, gebogen trap je naar de piano nobile, de eerste verdieping waar de prins zijn vertrekken had. Vanuit een andere zijde krijg je een mooi uitzicht over de tuin en de verderop gelegen zee.
In 1830 zag de famile Bonanno zich gedwongen afstand te doen van de villa, die achtereenvolgens een bestemming kreeg als ziekenhuis, kazerne en conservenfabriek. In 1973 kon de gemeente Bagheria de villa aankopen dankzij een milde financiële gift van Renato Guttuso, een bekende kunstschilder en politicus die in Bagheria geboren was, maar al geruime tijd in Rome woonde en werkte. Sindsdien is er een museum gehuisvest met werken van Guttuso en andere lokale kunstenaars.
Renato Guttuso zelf werd in het jaar 1990 begraven in de tuin van de Villa Cattolica. Zijn bijzondere graftombe, een werk van beeldhouwer Giacomo Manzù, is uitgevoerd in blauw marmer, blu d’Aspra, genaamd naar het blauw van de zee in het nabije vissersdorpje Aspra, waar Guttuso in zijn jeugd vaak in zee ging zwemmen. Ook in de terrastegels rondom de tombe komt de blauwe kleur terug.
Renato Guttuso, schilder, politicus en minnaar
Al op jonge leeftijd ontpopte Renato Guttuso zich als begenadigd tekenaar en schilder. Hij kreeg de liefde voor het schilderen mee van zijn vader, landmeter van beroep maar ook een verdienstelijk hobbyschilder. Hij volgde lessen in de studio van lokale kunstschilders zoals Domenico Quatrociocchi en Pippo Rizzo. Maar ook bij Emilio Murdolo, gespecialiseerd in het beschilderen van typische, kleurrijke Siciliaanse karren ging hij in de leer.
Zijn voorliefde voor sociale thema’s die hij in zijn expressionistische werken vorm gaf, brachten hem in contact met de communistische partij. Namens die partij zetelde hij een tijdlang als senator in Rome. Daar leerde hij zijn echtgenote Maria Luisa Dotti kennen. Ze bleef hem trouw tot aan zijn dood, niettegenstaande zijn vele amoureuze escapades en zijn jarenlange buitenechtelijke relatie met zijn muze Marzia Marzotto, die herhaaldelijk een hoofdrol speelt in zijn schilderijen.
De museumcollectie
Op de gelijkvloerse verdieping van het museum zijn voornamelijk werken te zien van Emilio Murdolo en van Domenico Ducato, lokale kunstenaars uit Bagheria die zich bekwaamd hadden in het beschilderen van Siciliaanse karren en die een grote invloed hebben uitgeoefend op de jonge Guttuso.
De onderwerpen hebben vooral betrekking op de strijd tussen christenen en Saracenen, zoals bezongen in het middeleeuwse Roelandslied (in Italië bekend als Orlando Furioso), maar ook de vrijheidsstrijd van Garibaldi is een populair thema.
Op de piano nobile worden werken van Guttuso zelf afgewisseld met werken van andere schilders uit de artistieke omgeving van Guttuso, zoals Domenico Quatrociocchi, Pina Cali, Onofrio Tomaselli en nog heel wat anderen.
In één van de zalen zien we een aantal jeugdwerken van Guttuso, samen met enkele werken van zijn vader van wie hij de liefde voor het schilderen meekreeg. Je merkt in zijn schetsen reeds de invloed van Picasso met wie Guttuso later nauw bevriend zou worden.
Een andere zaal is gewijd aan één van de meest monumentale werken van Guttuso: het schilderij dat het plafond siert van het theater van Messina. Het stelt de mythe voor van Colapesce, een in Sicilië heel bekend verhaal over een jongen (Colapesce) die tijdens een duiktocht ziet dat één van de drie zuilen waarop het eiland Sicilië rust het dreigt te begeven. Hij haalt diep adem, duikt het water in en neemt zelf de plaats in van de afbrokkelende zuil. Als Sicilië vandaag nog steeds boven water blijft, dan is dat dankzij Colapesce. In het werk zien we Colapesce de zee-engte tussen Sicilië en Calabrië, de zogenaamde ‘Straat van Messina’ induiken terwijl links en rechts verschillende fraaie sirenes toekijken. Ze staan symbool voor de mythologische zeemonsters Scylla (in Calabrië) en Charybdis (in Sicilië) die de smalle zee-engte bewaakten en schepen deden vergaan. Opvallend: alle sirenes hebben allemaal hetzelfde gezicht: dat van Marzia Marzotto, zijn muze en minnares.
Guttuso maakte niet bepaald een geheim van zijn romances. In zijn werken beeldt hij meermaals vrouwen af met wie hij ooit een affaire moet hebben gehad. Opvallend is dat hij geen enkele van die vrouwen een gezicht geeft, behalve één: Marzia Marzotto. Alsof hij wil aangeven dat alle andere vrouwen voor hem geen betekenis hadden.
Symbolisch is het werk waarin Guttuso zichzelf afbeeldt met zijn echtgenote. Hij, een levendige man in de fleur van zijn leven, contrasteert met het bleke, bijna wegdeemsterende gezicht van zijn vrouw. De relatie bloedt dood. Het beeld wordt nog versterkt door de gedoofde lamp. Het vuur is verdwenen.
In het museum hangen ook enkele werken waarin Guttuso zijn vader eert. Toen zijn vader gestorven was, maakte hij een werk waarin hij hem afbeeldde tijdens zijn werk als landmeter. Tegen een kleurrijke blauwgroene achtergrond vervaagt het gezicht van zijn gestorven vader in bleekgrijze tinten.
Eén van de zalen is gewijd aan de politieke overtuigingen van Guttuso. Het schilderij dat hier de aandacht trekt is ‘I funerali di Guttuso’ (de begrafenis van Guttuso), een werk van een bevriend kunstenaar. Het is een knipoog naar één van Guttuso’s meest iconische werken ‘I funerali di Togliati’, dat de begrafenis voorstelt van Palmiro Togliati, één van de belangrijkste leiders van de Italiaanse communistische partij. In dit werk is Togliati vervangen door Guttuso zelf, omringd door allerlei bekende communisten. Je herkent ongetwijfeld Marx en Lenin. Maar ook andere notoire Italiaanse communisten zoals Nilde Iotti en Enrico Berlinguer ontbreken niet.
Interessante kunstwerken zijn ook te bezichtigen buiten de villa, in de kleinere gebouwen rond de eigenlijke villa. In één van die paviljoenen staat Guttuso’s enige beeldhouwwerk: l’Edicola, een ode aan de typisch Italiaanse krantenkiosk.
Een ander indrukwekkend beeld kan je bewonderen in de Stanza della Neve, de voormalige ijskelder van de villa. Je bereikt hem via een trap vanuit de tuin. In de koele kelder stoot je op ‘il grande guerriero’ (de grote krijger), een gigantisch werk in papier mâché van de Siciliaanse kunstenaar Croce Taravella.
Nostalgische filmaffiches
Loop zeker ook even binnen in het paviljoen met een indrukwekkende collectie originele filmaffiches uit de periode 1925 tot halfweg de jaren ’90. De affiches werden ter beschikking gesteld door de familie die jarenlang een bioscoopzaal heeft uitgebaat in het centrum van Bagheria. Naast bekende en minder bekende Italiaanse films zal je zeker ook beroemde Amerikaanse klassiekers herkennen, in Italiaanse vertaling weliswaar.
Een apart zaaltje is gewijd aan films van de in Bagheria geboren, bekende Italiaanse filmregisseur Giuseppe Tornatore. Hij won in 1990 met zijn film Cinema Paradiso de Oscar voor beste buitenlandse film.
Niet te missen ten slotte is het paviljoen met een verzameling foto’s van Mimmo Pintacuda (1927-2013). Ze tonen scènes uit het dagelijkse leven in het naoorlogse Bagheria. Pintacuda was behalve fotograaf ook operator van de filmprojector in de lokale bioscoop. Hij was het die Giuseppe Tornatore inspireerde tot het maken van de film Cinema Paradiso.
Praktisch: de Villa Cattolica en het Museo Guttuso zijn dagelijks geopend behalve op maandag. Voor meer info kan je terecht op de website www.museoguttuso.com
Street art in Bagheria
Ook liefhebbers van street art komen in Bagheria aan hun trekken. Verspreid over de stad kan je een aantal mooie muurschilderingen zien die wat extra kleur geven aan de ietwat groezelige stad die Bagheria na een bloeiperiode in de 18de eeuw geworden is. Op één ervan staat Renato Gutttuso zelf afgebeeld, in het gezelschap van een andere kunstenaar uit Bagheria, de dichter Ignazio Buttitta. Deze muurschildering kan je aantreffen nabij het rond punt bij het binnenrijden van de stad vanaf de autosnelweg. Het werk met de titel ‘Il Poeta in Piazza‘ is van de hand van twee kunstenaars: Andrea Buglisi en Igor Palminteri.
Een andere kunstenaar die in Bagheria met een gigantische muurschildering wordt herdacht, is Ennio Morricone. Ook dit werk, getiteld ‘The Sound of Silence‘, werd door Andrea Buglisi gemaakt.
Nabij het station word je gegarandeerd vrolijk van ‘Stazione Visiva‘ van street artist Loste die met dit werk het thema duurzame mobiliteit onder de aandacht wil brengen.
In Bagheria mag je beslist ook niet vergeten om een bezoek te brengen aan Villa Palagonia. Daarover lees je meer in dit artikel.
Ciao! Wij zijn Carl Buyck en Franka Verhoeyen, initiatiefnemers van Cosiddetto. Via deze blog delen wij onze passie voor Italië en al het moois dat dit bijzondere land te bieden heeft. Als je dit artikel leuk of interessant vindt, deel het dan gerust met jouw vrienden of kennissen. Je doet er ons een groot plezier mee. Grazie mille!
Reacties