Nog tot 5 januari loopt in het MOU in Oudenaarde de unieke tentoonstelling Margaretha. Keizersdochter tussen macht en imago. Je kan er een brede waaier aan kunstwerken, juwelen en andere objecten uit de omgeving van Margaretha van Parma bewonderen. Eén van die objecten is de zogenaamde Tazza Farnese in de zaal ‘Margaretha’s Kabinet’. Dit unieke kunstwerk zou met voorsprong het meest waardevolle object op de tentoonstelling geweest zijn, maar het Museo Archeologico Nazionale di Napoli gaf geen toestemming om deze camee uit de 3de of 2de eeuw voor Christus uit te lenen. Daarom moeten we vrede nemen met een replica.
Het wonderlijke reisverhaal van de Tazza Farnese die lijkt te pendelen tussen het Midden-Oosten en Italië, is op zich een artikel waard. Hier gaan we …
Margaretha komt in mei 1533 in Napels terecht. Ze is tien jaar oud en is een paar maand eerder door haar vader, keizer Karel V, beloofd aan Alessandro de’ Medici, de hertog van Firenze en zoon van paus Clemens VII, al wordt hij in de officiële versie een neef genoemd.
Margaretha wordt er klaargestoomd voor haar huwelijk door Francesca de Montebello, de weduwe van de onderkoning van Napels, Charles de Lannoy. Ze krijgt onderdak in het paleis van Don Pedro de Toledo, de nieuwe onderkoning en een neef van de door Margaretha later zo verafschuwde Fernando Álvarez de Toledo, beter bekend als de hertog van Alva. Tijdens haar driejarig verblijf in Napels krijgt de jonge Margaretha geregeld bezoek van haar toekomstige echtgenoot. In november 1535 krijgt ze er eindelijk ook nog een keer keizer Karel, haar eigen vader, te zien. De vorige keer was vier jaar eerder in Brussel!
Alessandro overhandigt in februari 1536 in Napels zijn verlovingsring aan Margaretha. Enkele maanden later, op 13 juni 1536, volgt dan het huwelijk in de kerk van San Lorenzo in Alessandro’s thuisstad Firenze. Margaretha krijgt vanzelfsprekend een indrukwekkende bruidsschat. Nobiltà obbliga. In die bruidsschat zat onder meer een eeuwenoude camee, een gegraveerde edelsteen van sardonyx-agaat, die eerder al de helft van Europa had doorkruist. Margaretha sloot deze bewerke edelsteen meteen in haar hart. Ze zou hem tot het eind van haar leven als een van de favoriete objecten uit haar collectie beschouwen. Maar zou ze er ook alle historische details van gekend hebben?
Het is onduidelijk waar en wanneer de camee precies werd gemaakt. Volgens de ene in Griekenland of Klein-Azië, volgens de andere in Ptolemeïsch Egypte, vermoedelijk ergens in de 3de of de 2de eeuw voor Christus. Aan de buitenkant van de camee staat een Medusa afgebeeld, aan de binnenkant een allegorische scène met acht figuren, twee frequente thema’s uit het hellenisme.
In de tijd van de Romeinse keizer Augustus komt de camee waarschijnlijk in Rome terecht. Later verhuist hij naar Constantinopel, de nieuwe hoofdstad van het Romeinse Rijk. Wanneer Constantinopel in 1204 wordt geplunderd door een bende verloren gelopen kruisvaarders – een scène die Umberto Eco beschrijft in zijn boek ‘Baudolino’ – wordt de camee opnieuw meegenomen naar het Westen. In 1239 duikt hij op als ‘magna scutella de onichio’ aan het hof van Frederik II in Zuid-Italië. Van daar vertrekt hij waarschijnlijk als keizerlijk relatiegeschenk naar Herat (in het huidige Afghanistan) of Samarkand (in het huidige Oezbekistan). De precieze omstandigheden van deze reis naar het Oosten zullen we wellicht nooit te weten komen, maar Mohammed al-Khayyam, een kunstenaar aan het Perzische hof, maakt van de reizende edelsteen een minutieuze tekening, vandaag in het bezit van de Staatsbibliotheek in Berlijn.
In het midden van de 15de eeuw duikt de ‘scutella’ opnieuw op in Italië. Het kostbare kleinood wordt aan het hof van Alfonso van Aragón in Napels gezien door de Florentijnse humanist Angelo Poliziano en verhuist een tijdje later naar de pauselijke collectie, eerst van paus Paulus II en daarna van diens opvolger Sixtus IV. In 1471 komt met Lorenzo il Magnifico (1449-1492) de kapitaalkrachtige familie de’ Medici op het toneel. Lorenzo koopt de camee en die wordt meteen een van de pronkstukken van de kunstcollectie van de familie. Hij wordt in 1536 gebruikt als geschenk in het prestigieuze huwelijk van Alessandro de’ Medici met Marghareta, de dochter van de keizer.
Door de onverwachte dood van Alessandro wordt Margaretha de nieuwe eigenaar van de camee. Na Margaretha’s overlijden in 1586 erft de familie Farnese de camee, die vanaf dan bekend staat als de ‘Tazza Farnese’. In het midden van de 18de eeuw, na het overlijden van Elisabetta, de laatste Farnese, verhuist de camee naar Napels – samen met het merendeel van de andere familiebezittingen. En daar in Napels, in de Collezione Farnese van het Museo Archeologico Nazionale di Napoli, staat de Tazza Farnese ondertussen nog altijd. Een uitlening aan het MOU was onbespreekbaar, maar zo hebben we alvast een excuus om binnenkort nog eens naar Napels te gaan. Buon viaggio!
Thomas Cole is historicus, museumgids en leraar Italiaans in het volwassenenonderwijs. Tijdens de tentoonstelling ‘Margaretha, keizersdochter tussen macht en imago’ in het MOU in Oudenaarde verzorgt hij gidsbeurten in het Italiaans en in het Nederlands. Hij publiceert ter gelegenheid van de tentoonstelling ook enkele gastblogs op onze website.
Ciao! Wij zijn Carl Buyck en Franka Verhoeyen, initiatiefnemers van Cosiddetto. Via deze blog delen wij onze passie voor Italië en al het moois dat dit bijzondere land te bieden heeft. Als je dit artikel leuk of interessant vindt, deel het dan gerust met jouw vrienden of kennissen. Je doet er ons een groot plezier mee. Grazie mille!
Reacties