Toegegeven, we hebben een gezonde dosis scepsis tegenover pedagogen en verkondigers van grote onderwijstheorieën. Het was dan ook zonder al te grote verwachtingen dat we begonnen lezen in ‘Maria Montessori. Het kind is de meester’, de recent in het Nederlands vertaalde biografie van de Italiaanse grondlegster van de Montessori-methode. Maar reeds na enkele bladzijden waren we compleet meegezogen in het verhaal dat even boeiend en wervelend zou blijken te zijn als het leven van Montessori zelf.
Onvermoeibaar, gepassioneerd en koppig… Zo leren we Maria Montessori (1870-1952) kennen door de ogen van Cristina de Stefano, een veelgeprezen Italiaanse biografe die gekend staat om haar grondige research en haar suggestieve schrijfstijl. Voor dit bijzonder goed gedocumenteerde boek kreeg ze overigens als eerste toegang tot de familiearchieven van Montessori in Amsterdam.
Montessori was in alle opzichten een buitenbeentje. Reeds als jonge vrouw maakte ze gedurfde en onconventionele keuzes: ze ontpopte zich als strijdbare feministe, ze dwong een inschrijving aan de faculteit geneeskunde af en werd de eerste vrouwelijke arts in Italië. Eens haar artsendiploma op zak ontfermde ze zich over kansarme kinderen voor wie geen plaats was in het klassieke onderwijssysteem. Met haar aanstekelijke enthousiasme en doorzettingsvermogen wist ze gaandeweg het respect en de waardering af te dwingen van de aanvankelijk achterdochtige Italiaanse bourgeoisie en de kerkelijke autoriteiten. Met hun steun slaagde ze erin om het pedagogisch project dat ze op bescheiden schaal begon in de arme volkswijk San Lorenzo in Rome ingang te laten vinden, eerst elders in Italië en later over de hele wereld. Haar methode vertrekt van een grondige en onbevangen observatie van het gedrag van kinderen. Die aanpak leidde tot een fundamenteel andere kijk op de intelligentie en de ontwikkeling van het kind.
“Wat iemand werkelijk tot meester maakt, is de liefde voor het kind. Want de liefde transformeert de sociale plicht van de opvoeder tot het hoogste besef van een missie.”
Het navolgen van haar idealen vergde ook heel wat persoonlijke offers. Haar relatie met de jonge arts en studiegenoot Giuseppe Montesano leidde wel tot een kind, maar nooit tot een huwelijk. Haar zoon Mario werd toegewezen aan de vader en bracht zijn jeugd in een kostschool door, ver van zijn moeder. Pas op latere leeftijd komen moeder en kind uiteindelijk bijeen om elkaar nooit meer te verlaten.
Zo zelfzeker en succesvol als ze was bij het stelselmatig verfijnen en verspreiden van haar pedagogische methode, zo onzeker en onbehulpzaam bleek Montessori te zijn bij het beheren van de zakelijke kant van de onderneming die algauw internationale proporties begon aan te nemen. Vanuit de hele wereld kwamen mensen naar Rome om haar befaamde ‘kinderhuizen’ met eigen ogen te zien en om haar aanpak te leren kennen.
Zelf reist ze Europa rond om lezingen en masterclasses te geven. In 1913 gaat ze een maand lang op tournee door de Verenigde Staten waar ze enthousiast onthaald wordt. In 1914, bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, trekt ze opnieuw naar de VS om er persoonlijk op toe te zien dat haar methode correct wordt toegepast en niet bezoedeld wordt door andere ideeën. Haar onwrikbaarheid en controledrang leiden tot de eerste kritische stemmen. Ook het feit dat scholen die haar methode wensen toe te passen verplicht worden om didactische materialen aan te kopen bij een bedrijf waar Montessori een stevig zakelijk belang heeft, wekt zowel in de VS als in Europa stilaan naijver en achterdocht.
Van 1915 tot 1936 heeft ze haar thuisbasis in Barcelona, maar ze blijft geregeld overal in Europa rondreizen om nieuwe scholen te lanceren en toe te zien op de correcte toepassing van haar methodiek. In Italië blijft haar lange afwezigheid niet zonder gevolgen. Eerdere vertrouwelingen en partners van het eerste uur haken af, mede door Maria’s obsessie om zelf alles tot in de puntjes te blijven controleren.
Toch blijft de Montessori-methode zich als een lopend vuurtje door het naoorlogse Europa verspreiden. De aanpak blijkt heilzaam om kinderen te helpen om de gruwel van de oorlog te boven te komen. Montessori blijft ondertussen onvermoeibaar rondreizen om steun te zoeken en zieltjes te werven voor ‘haar’ scholen. In Italië kan ze alvast rekenen op de belangstelling en de steun van Mussolini en zijn fascistische regime. Haar band met Mussolini zou haar later uiteraard ook kritiek opleveren en wellicht was dat ook de reden waarom de Nobelprijs voor de Vrede haar nooit werd toegekend.
Als in 1936 de Spaanse burgeroorlog uitbreekt, vestigt Montessori zich in Nederland. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verblijft ze lange tijd in India waar ondertussen ook grote belangstelling was ontstaan voor haar onderwijsaanpak. In 1946 keert ze terug naar Nederland waar ze de laatste jaren van haar leven zal doorbrengen in een villa in Noordwijk. Ook al is ze ondertussen de zeventig voorbij, toch blijft ze in Europa rondreizen. In Parijs krijgt ze de Légion d’Honneur, in Nederland wordt ze gekroond tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. Op 6 mei 1952 sterft ze op 81-jarige leeftijd in Noordwijk, waar ze ook begraven ligt.
“Net als zaadjes groeien ook ideeën langzaam, en hoe langzamer ze groeien, des te langer het product blijft bestaan en des te verder het zich uitstrekt.”
Maria Montessori heeft een indrukwekkend leven geleid. Ze heeft een groot deel van de wereld rondgereisd en persoonlijke ontmoetingen gehad met vrijwel alle groten der aarde. Tot op vandaag blijft ze één van de belangrijkste en meest iconische vrouwen uit de Italiaanse geschiedenis.
Met deze interessante en vlot geschreven biografie is Cristina de Stefano erin geslaagd een veelzijdig en genuanceerd beeld te schetsen van het rijk gevulde leven van een boeiende maar ook complexe persoonlijkheid. Maria Montessori zal herinnerd worden als de vrouw die geen enkele uitdaging uit de weg is gegaan en geen compromissen sloot, maar vooral ook als de vrouw die het internationale onderwijslandschap in een nieuwe plooi heeft gelegd.
‘Maria Montessori. Het kind is de meester’, Cristina de Stefano. Xander Uitgevers, 384 pagina’s. Te koop in de lokale boekhandel of via deze link bij bol.com.
Ciao! Wij zijn Carl Buyck en Franka Verhoeyen, initiatiefnemers van Cosiddetto. Via deze blog delen wij onze passie voor Italië en al het moois dat dit bijzondere land te bieden heeft. Als je dit artikel leuk of interessant vindt, deel het dan gerust met jouw vrienden of kennissen. Je doet er ons een groot plezier mee. Grazie mille!
Reacties