De Basilica di Santa Sabina in Rome: groots in haar eenvoud

De Basilica di Santa Sabina op de Aventijn, één van de zeven heuvels van Rome, is een indrukwekkende kerk, niet alleen door haar omvang, maar ook door haar eenvoud. Met haar strakke en sobere architectuur is ze één van de oudste voorbeelden van een christelijke kerk gebaseerd op het grondplan van een Romeinse basilica, een gigantische overdekte hal – met een grote centrale ruimte en zijbeuken – bestemd voor handel en rechtspraak.   

De oorspronkelijke kerk dateert uit de 5^de eeuw. Ze werd gebouwd bovenop de resten van een oude Romeinse Junotempel en enkele huizen uit de Romeinse keizertijd. In één van die huizen woonde een Romeinse edelvrouw, Sabina genaamd. Ze bekeerde zich tot het christendom, iets wat ‘not done’ was in de Romeinse keizertijd en daarom werd ze ter dood veroordeeld. Dit martelaarschap zou haar het statuut van heilige opleveren én een naar haar genoemde kerk. 

In de loop der eeuwen werd de kerk zowel aan de binnen- als aan de buitenzijde gerenoveerd, maar de strakke en sobere architectuur bleef behouden. De kerk ziet er dus nog grotendeels uit als het 5^de eeuwse origineel. In de 10^de eeuw kreeg de kerk een rijzige klokkentoren. Deze werd in de 17^de eeuw grotendeels in barokstijl heropgebouwd. 

Van de oorspronkelijke kerk uit de 5^de eeuw blijft nog een prachtige houten deur over met 18 panelen in geraffineerd houtsnijwerk. Alle panelen, op één na, tonen scènes uit de bijbel. Op één ervan is de kruisiging van Christus te zien. Het is één van de oudste bekende afbeeldingen van Christus aan het kruis.

Een ander interessant tafereel op de deur toont hoe Mozes de joden door de Rode Zee leidt. Opmerkelijk detail: het hoofd van de Egyptische farao die de joden achtervolgt, werd ooit vervangen door een afbeelding van het hoofd van… Napoleon. 

De houten deur bevindt zich in de portiek links van de huidige toegang tot de kerk. Tegenover de deur kan je door een kleine ronde opening de tuin zien van het Dominicanenklooster dat tegen de kerk is aangebouwd. Tegenover de opening bevindt zich een sinaasappelboom. Volgens de overlevering zou deze boom door de heilige Dominicus (1170-1221) zelf uit Spanje naar hier zijn meegebracht. Het zou de eerste sinaasappelboom in Italië geweest zijn. Dat lijkt weinig waarschijnlijk, maar het blijft natuurlijk wel een leuk verhaal dat een bezoekje aan de kerk een extra dimensie geeft. Leuk om weten is ook dat, behalve de heilige Dominicus, ook paus Pius V en Thomas van Aquino ooit in dit klooster hebben gewoond. 

Binnenin oogt de kerk heel sober en licht. Daar zorgen de grotendeels kale muren, de glanzende witmarmeren vloer en de ranke zuilen voor. De vierentwintig gekartelde zuilen bekroond met Korinthische kapitelen zijn afkomstig van de oude Romeinse Junotempel die hier ooit stond. 

Vanuit de vele, hoge ramen valt een zacht, wit gefilterd licht binnen. De ramen zijn overigens niet van glas maar van seleniet, een lichtdoorlatende steensoort.

De apsis vooraan in de kerk bevat een fresco uit 1559 van de hand van Taddeo Zuccari. De scène die hier afgebeeld wordt, zou dezelfde zijn als het oorspronkelijke mozaïek dat ooit de apsis sierde, namelijk Christus geflankeerd door apostelen en heiligen. Ze zijn allen gezeten op een heuvel terwijl lammeren zich laven aan een rivier die aan hun voeten stroomt. 

In de vloer zijn verschillende grafplaten ingewerkt. Centraal in het middenschip zien we o.a. de grafsteen, mooi bewerkt met een mozaïek, van Munoz de Zamora, algemeen overste van de Dominicanen, die in 1300 stierf.

In de vloer vooraan in het koor bemerken we de deksteen van het graf van verscheidene martelaren, waaronder de heilige Sabina, naar wie de kerk vernoemd is. De steen vertoont duidelijk barsten. Die kwamen er niet zomaar. Het verhaal wil dat de Heilige Dominicus – zoals ook op de steen vermeld staat – vaak in gebed verzonken lag op dit graf. Op een dag zou de duivel, verontwaardigd over de vroomheid van Dominicus, een zware steen naar zijn hoofd hebben geslingerd. De steen miste echter op een haar na zijn doel, maar veroorzaakte wel barsten in de grafsteen. 

O ja, de duivelse zwarte basaltsteen is overigens ook bewaard gebleven. Hij ligt op een kleine marmeren zuil in een hoek, achteraan in de kerk, naast een kapel gewijd aan de heilige Dominicus.

Geniet na je bezoek aan de Santa Sabina nog even na in de mooie Giardino degli Aranci, de tuin met sinaasappelbomen die rechts van de kerk ligt. Vanop het terras aan het uiteinde van de tuin heb je een ronduit prachtig zicht op Rome. Beneden zie je de Tiber stromen en voor je steekt in de verte de koepel van de Sint-Pietersbasiliek uit boven de Gianicolo-heuvel.   

---