In het merkwaardige gebouwencomplex van de Basilica dei Santi Quattro Coronati in Rome bevindt zich een bijzondere kapel: de Cappella di San Silvestro. Ze dateert uit de 13^de eeuw en raakte vooral bekend toen ze in 1570 werd uitgeroepen tot de schutskapel van de invloedrijke gilde van de beeldhouwers. Die gilde telde enkele van de grootste kunstenaars uit de renaissance onder haar leden, waaronder Michelangelo, Bernini, Borromini en Maderno. Dat de gilde uitgerekend hier een onderkomen vond, is geen toeval. De Santi Quattro Coronati (de vier gekroonde heiligen) werden vereerd als de patroonheiligen van bouwvakkers, architecten en beeldhouwers.  

Om toegang te krijgen tot de kapel wandel je onder de toegangspoort tot de basiliek door. Je steekt een eerste binnenplaats over en je passeert een doorgang die je tot op een tweede binnenplaats brengt. In de rechtermuur bevindt zich een deur die, als ze openstaat, toegang geeft tot een kleine hal. Links in de hal kan je aanbellen. Vanachter een getralied raam zal een kloosterzuster je, na betaling van een kleine bijdrage, toegang verschaffen tot de befaamde Sylvesterkapel.  

De wanden van de kapel zijn beschilderd met fresco’s waarin Paus Sylvester I (paus van 314 tot 335) en keizer Constantijn (keizer van 306 tot 337) de hoofdrol spelen. Het verhaal begint boven de deur waarlangs je de kapel betreedt.

Onder het tongewelf staat Christus afgebeeld, geflankeerd door Maria en Johannes de Doper, in het gezelschap van engelen en heiligen. 

Daaronder zien we in het linkertafereel keizer Constantijn afgebeeld. De keizer is merkbaar ziek. Als straf voor het vervolgen van christenen is hij getroffen door melaatsheid. Zijn gezicht is bedekt met bloedende zweren. Links staan zijn artsen die hem net hebben ingefluisterd dat hij genezing kan vinden door zich te baden in het bloed van 3000 gedode kinderen. Rechts van de keizer zien we hoe een grote groep vrouwen de keizer smeekt om dat plan vooral niet tot uitvoering te brengen. 

In het midden zien we hoe de keizer op zijn ziekbed in een droom Petrus en Paulus ziet verschijnen. Ze vertellen de keizer dat hij genezing kan vinden bij paus Sylvester.

De keizer zendt drie gezanten te paard uit om de paus om raad te vragen. De paus, die zich op dat moment als kluizenaar had teruggetrokken op een berg, laat zich door de gezanten overhalen om de keizer te bezoeken.

Hij laat Constantijn een afbeelding zien van Petrus en Paulus. De keizer herkent meteen de boodschappers die hij in zijn droom had gezien en besluit zich tot het Christendom te bekeren. 

Paus Sylvester is – uiteraard – in zijn nopjes met de keizerlijke bekering en besluit de keizer meteen te dopen. Het rituele doopsel zorgt meteen ook voor een miraculeuze genezing van de zieke keizer. 

In de volgende scène zien we hoe de keizer zijn wereldlijke macht – gesymboliseerd door een witte, driehoekige tiara, overdraagt aan de paus. Deze symbolische daad staat in de geschiedenisboeken bekend als de Donatio Constantini. 

Vervolgens zijn we getuige van hoe de onderdanige keizer eigenhandig de paus, gezeten op zijn paard en met de tiara op zijn hoofd, terug naar Rome leidt om van daaruit het kerkelijke rijk te besturen. Voorwaar een mooi stukje pauselijke propaganda. 

De resterende ruimte op de wanden wordt gevuld met nog twee andere, miraculeuze taferelen. In één ervan zien we paus Sylvester in een dispuut met een Joodse kerkgeleerde terwijl keizer Constantijn en zijn moeder Helena toekijken. De Joodse kerkgeleerde wou de macht van zijn god bewijzen door een briesende stier de naam Jahweh in te fluisteren, waarna de stier meteen dood neerviel. Sylvester beweerde dat dit onmogelijk de naam van de ware god kon zijn, want de ware god zou niet alleen in staat zijn om te doden, maar ook om opnieuw tot leven te wekken. Wat de Joodse kerkgeleerde ook probeerde, de stier bleef dood. Pas toen Sylvester zelf de stier het woord ‘Jezus’ influisterde, veerde het beest weer recht en, meer nog, het bleek zo mak als een lam. 

Het laatste tafereel brengt het verhaal van de heilige Helena, de moeder van Constantijn. Zij was zo onder de indruk van de goddelijke almacht die ze in Sylvesters optreden had waargenomen dat ze prompt afreisde naar het Heilige land om er op zoek te gaan naar het houten kruis waarop Jezus Christus was gestorven. Het hoeft niet te verbazen dat ze daar ook algauw in slaagde. Enkele restanten van het houten kruis zijn vandaag nog te zien in de Basilica di Santa Croce in Gerusalemme die zich enkele straten verderop bevindt. 

Vooraan in de kerk, voorbij de rondboog van waarop paus Sylvester en keizer Constantijn, de hoofdrolspelers van de frescocyclus, ons aanstaren, bevindt zich een kleinere ruimte waar het altaar staat opgesteld. Op de wanden links en rechts van het altaar zien we twee scènes die de marteldood voorstellen van de Santi Quattro Coronati, naar wie het kloostercomplex en de bijhorende kerk werden vernoemd. Ze worden met zwepen bewerkt en daarna worden hun zwaar toegetakelde lichamen in loden kisten gelegd die vervolgens in het water zullen gegooid worden. Op het plafond boven het altaar worden de vier martelaars nog eens afzonderlijk afgebeeld.

Let zeker ook op het ovaalvormige medaillon. De daarin afgebeelde voorwerpen, waaronder een hamer, een meetlat en een passer, herinneren ons eraan dat dit de kapel was van de gilde van de beeldhouwers en de marmerbewerkers.

Praktisch: de Cappella di San Silvestro bevindt zich in het kloostercomplex van de Basilica dei Santi Quattro Coronati, in de Via dei SS. Quattro, 20. De kapel is slechts enkele uren per dag toegankelijk voor het publiek. Check best vooraf de toegangstijden op de website van het klooster.

---