De Pinacoteca Comunale van Città di Castello: acht eeuwen kunstgeschiedenis

Het stedelijk museum (Pinacoteca Comunale) van Città di Castello is ondergebracht in het Palazzo Vitelli alla Cannoniera, gelegen vlak naast de imposante verdedigingsmuren van de stad. Het was de rijke edelman Alessandro Vitelli (1500-1554) die deze ruime residentie met tuin in de eerste helft van de 16^de eeuw liet bouwen ter gelegenheid van zijn huwelijk met Angela Paola Rossi. Het museum bevat een uitgebreide collectie schilderijen en beelden van de 13^de tot de 20^ste eeuw.

Het bezoek aan het museum begint op de eerste verdieping. Die bereik je langs een monumentale trap. Het gewelf dat de trap overspant, is volledig beschilderd met afbeeldingen van de Griekse god Apollo en de negen muzen. In het bovenste medaillon pronkt Apollo met zijn kenmerkende boog en lier. Het onderste medaillon toont Clio, de muze van de geschiedenis, gezeten op een zwaan. In het middelste medaillon liet Alessandro Vitelli het wapenschild van zijn familie aanbrengen: een kalf (vitello), twee halve manen en twee velden met een rood-wit dambordmotief. De klauwende leeuw verwijst naar het wapenschild van de familie van zijn vrouw. 

Let vooraleer je de tweede trap neemt op de drie eigenaardige fresco’s waarop telkens een man en een vrouw staan afgebeeld. De mannen zijn Hercules, Aristoteles en Koning Salomon, drie personages die bekend staan om hun wijsheid en hun kracht. Hier worden ze echter afgebeeld als pantoffelhelden. Zo bijvoorbeeld wordt de Griekse filosoof Aristoteles als een paard bereden door een courtisane. De grote held Hercules, bekend van zijn ‘twaalf werken’, helpt braafjes zijn vrouw bij het spinnen van wol en de wijze Koning Salomon bidt tot de heidense god Neptunus om zijn echtgenote een plezier te doen. 

We klimmen verder onder een kleurrijk fresco met de tekens van de dierenriem.

De trappen brengen ons naar de eerste zaal van de pinacoteca. Hier bevindt zich meteen het oudste werk van de collectie, een 13^de eeuwse afbeelding van Maria op de troon met het kindje Jezus op haar arm.

De meeste kunstwerken in het museum zijn afkomstig uit de vele kerken en kloosters in de stad. In de tweede zaal bijvoorbeeld vinden we een fraai bewerkte houten koorbank terug die ooit de kapittelzaal sierde van een klooster. 

Na de vijfde zaal kan je even de fraaie loggia betreden. Tegen de wand zijn twee bas-reliëfs in geglazuurd aardewerk aangebracht van het atelier van Andrea della Robbia (1435-1525). Het ene stelt de aanbidding door de herders voor, het andere Maria die in de hemel wordt opgenomen. 

Zaal zes, ooit de slaapkamer van Alessandro Vitelli en zijn vrouw, bevat het enige werk van de schilder Rafaël (1483-1520), een tweeluik met links een afbeelding van de Heilige Drievuldigheid en rechts de ‘Schepping van Eva’ uit een rib van Adam. Het werk is jammer genoeg niet zo goed bewaard gebleven omdat het tijdens religieuze processies vaak door de stad werd rondgedragen.  

De negende zaal, beschilderd met fresco’s die veldslagen van Alexander de Grote voorstellen, is een bijzondere. Hier zouden immers vele knappe jonge mannen van Città di Castello de dood hebben gevonden nadat ze de liefde hadden bedreven met een beeldschone jongedame, Laura. Hoe dat verhaal in elkaar zit, verneem je in een ander artikel op onze blog: de legende van Laura.

Zaal elf is de meest indrukwekkende, en dat was ook de bedoeling. In deze Salone di Rappresentanza ontving de heer des huizes immers zijn hoge gasten. Ook hier worden op de wanden veldslagen afgebeeld. Deze keer van Hannibal (let op de olifanten!), Scipio Africanus, Julius Caesar en – opnieuw – Alexander de Grote, Alessandro Vitelli’s illustere naamgenoot.

In zaal veertien vinden we een aantal werken van Niccolò Circignani (1570-1630), bijgenaamd ‘il Pomarancio’. Hij schilderde het grote werk ‘Martirio di Santo Stefano’ tijdens zijn verblijf in Città di Castello.

In zaal vijftien trekken de levendige kleuren van het Martirio di San Sebastiano van Luca Signorelli (1446-1523) meteen de aandacht. De volgende zaal bevat werken van leerlingen van Signorelli waar de invloed van de maestro zelf duidelijk merkbaar is.  

Een andere naam die aandacht verdient, is Raffaellino del Colle (1490-1556), een leerling uit de school van Rafaël. Vier grote werken van zijn hand zijn te bewonderen in zaal zeventien. 

Net voorbij zaal achttien stappen we even de ‘Stuffetta’ binnen. Deze kleine ruimte fungeerde als badplaats en sauna. De wanden zijn verfraaid met fresco’s die scènes afbeelden uit de ‘Metamorfosen’ van de Romeinse dichter Ovidius.  

Via een doorgang bereiken we een tweede, kleiner deel van het museum. In deze zalen treffen we naast een gipsoteca – met o.a. de ‘Allegorie van Umbrië’, waarvan het origineel zich op het ‘Altare della Patria’ in Rome bevindt – werken aan uit de 19^de en 20^ste eeuw. Het gaat om werken van lokale kunstenaars of kunstverzamelaars die aan de gemeente werden geschonken. Bijzondere aandacht gaat naar twee schilderijen van Giorgio de Chirico (1888-1978).

We verlaten het museum via de strakke renaissancetuin aan de achterzijde van de residentie. Vanuit de tuin heb je een mooi zicht op de rijkelijk versierde gevel. De weelderige decoraties werden geschilderd door Cristoforo Gherardi (1508-1556) naar een ontwerp van de bekende architect-schilder Giorgio Vasari (1511-1574).  

---