Even ten zuiden van Sperlonga bevindt zich een unieke archeologische site. Uniek omwille van de uitzonderlijke ligging aan zee, maar ook omwille van de vondsten die er werden gedaan. Het gaat immers om de resten van de vakantievilla van de Romeinse keizer Tiberius, de man die tegen wil en dank de opvolger werd van keizer Augustus. Tiberius regeerde van 14 tot 37 na Chr. Hij stond bekend als een kunstminnend man, maar ook een norse eenzaat die het publieke leven schuwde. Als keizer bracht hij meer tijd door in zijn buitenverblijven – eerst in Sperlonga en later op Capri – dan in de hoofdstad Rome.
Uit historische bronnen was al langer bekend dat Tiberius een villa moet hebben gehad ergens langs de kust tussen Terracina en Gaeta. Het duurde tot in 1957 voor acheologen de exacte locatie konden achterhalen. Tijdens graafwerkzaamheden voor de aanleg van de Via Flacca, de kustweg die Terracina verbindt met Gaeta, werd vlakbij de zee een monumentale grot ontdekt waarin zich resten van imposante sculpturen bevonden. Het was de befaamde ‘Grot van Tiberius’, een grotendeels natuurlijke ruimte waar de keizer banketten liet aanrichten voor zijn gasten. Iets hogerop, tegen de helling, werden resten aangetroffen van de grote, keizerlijke villa.
De kolossale beelden in de grot stelden scènes voor uit de zwerftochten van Odysseus, de listige Griekse held die na de val van Troje jarenlang onderweg was naar zijn paleis in Ithaka en die volgens de legende ooit op deze kust zou zijn aangespoeld. Meteen ook de reden waarom de hele kuststrook tussen Sperlonga en San Felice Circeo vandaag nog steeds bekend staat als de ‘Baia di Ulisse’, de baai van Odysseus.
Het bezoek aan de archelogische site begint in het kleine museum dat zich vlak naast drukke kustweg bevindt. Het museum biedt onderdak aan een bijzondere collectie beelden. Dat deze beelden zich nog hier bevinden en niet in een prestigieus museum in Rome hebben we overigens te danken aan de inwoners van Sperlonga. Zij verhinderden immers eigenhandig dat de waardevolle archeologische vondsten op bevel van het Ministerie van Cultuur van de site zouden worden weggehaald. Bij de ingang van het museum herinneren een gedenkplaat en enkele foto’s aan deze moedige daad van verzet.
De absolute blikvanger in het museum is het reusachtige beeld van de slapende cycloop Polyphemus die op het punt staat zijn oog te verliezen doordat Odysseus en zijn gezellen er een scherpe paal in willen spietsen. Polyphemus hield Odysseus en zijn makkers immers gevangen en had al een aantal van hen verslonden. De sluwe Odysseus voerde hem dronken met wijn en schakelde daarna zijn enige oog uit. Zo kon hij met de rest van zijn makkers ontsnappen. Omdat Polyphemus de zoon van Poseidon was, stelde Odysseus zich bloot aan de wraak van de zeegod; er stond hem een jarenlange zwerftocht vol hindernissen over zee te wachten.
Het beeld, grotendeels een plaasteren reconstructie op basis van de teruggevonden stukken marmer, toont de cycloop die achteroverliggend op een rots zijn roes uitslaapt. Rondom de slapende reus brengen Odysseus en enkele van zijn gezellen heel voorzichtig de scherpe paal in stelling waarmee ze het oog zullen doorboren. Het geheel is bijzonder realistisch en dramatisch weergegeven. Als toeschouwer staar je de scène met ingehouden spanning aan.
Minstens even dramatisch is een tweede beeldengroep die een andere scène uit de avontuurlijke omzwervingen van Odysseus uitbeeldt. Het gaat om het veelkoppige zeemonster Scylla dat de boot van Odysseus aanvalt en enkele van zijn gezellen mee de dieperik insleurt. De overgebleven fragmenten zijn schaars en de reconstructie is dus niet eenvoudig te interpreteren, maar op één van de fragmenten zien we duidelijk hoe Scylla haar scherpe tanden zet in het lichaam van één van de onfortuinlijke zeevaarders.
Naast deze twee indrukwekkende beeldengroepen herbergt het museum nog tal van andere memorabele kunstwerken. Zo bijvoorbeeld trekt ook het ingetogen beeld van Circe met de schattige varkentjes de aandacht. Circe leefde als tovenares op een eiland. Na een schipbreuk komen Odysseus en zijn gezelschap daar aan. Tijdens de verkenning van het eiland worden Odysseus’ makkers door Circe in knorrende varkens veranderd, op één na, die Odysseus kan waarschuwen. Dankzij een toverkruid van Hermes blijft Odysseus immuun en dwingt hij Circe zijn gezellen weer in mensengedaante om te toveren. Odysseus geraakt echter in de ban van Circe’s schoonheid en blijft een jaar bij haar wonen…
We laten jullie nog even meegenieten van enkel andere kunstwerken…
De voorwerpen en infoborden in het museum bieden de bezoeker een goed beeld van hoe de woonruimtes en de tuinen van de luxueuze Romeinse villa’s nabij de zee er hebben uitgezien.
Vanuit het museum leidt een pad, overschaduwd door bomen, naar beneden richting zee. Vanop het pad heb je een mooi uitzicht op wat rest van de funderingen en de bakstenen muren van enkele gebouwen die deel uitmaakten van een ongetwijfeld nog veel groter villacomplex. Op de achtergrond wenken de zachte golven van de azuurblauwe zee.
Naarmate je de zee nadert, zie je ook de ingang van de monumentale grot aan de voet van de hoge rots die de zuidzijde van de archeologische site domineert. De grot is gelegen aan het strand, vlak naast de zee. De grote waterbassins in en voor de grot werden via kleine kanalen gevuld met zeewater. Net zoals in de tijd van keizer Tiberius zwemmen er ook nu nog grote vissen rond.
Je kan als bezoeker de grot vrij binnenwandelen. Hier moeten ooit de monumentale beelden hebben gestaan die je daarnet in het museum hebt bewonderd. Aan de hand van tekeningen krijg je een idee waar de beelden precies waren opgesteld.
Het moet een overweldigende ervaring zijn geweest voor de gasten van de keizer om hier, te midden van monumentale marmeren beelden van mythologische figuren, de maaltijd te nuttigen met op de achtergrond het geluid van de branding. Tiberius, die zoals gezegd een kunstminnend man was, moet er zelf van hebben genoten om zijn gasten kennis te laten maken met mythes en verhalen uit de Griekse cultuur waar hij zelf zo verzot op was. Voor hij keizer was, had hij zich immers lange tijd in Rhodos teruggetrokken om zich te bekwamen in de Griekse taal, cultuur en filosofie.
De indrukwekkende grot werd echter ei zo na ook zijn dood. Tijdens een banket moet er, vermoedelijk door een aardbeving, ooit een deel van de grot zijn ingestort. Vele gasten kwamen om en de keizer zelf ontsnapte ternauwernood aan de dood, dankzij het alerte ingrijpen van een hoveling, Seianus. Die Seianus werd voor zijn daad beloond met een benoeming tot hoofd van de Pretoriaanse wacht, zeg maar de keizerlijke lijfwacht. Maar toen Seianus gaandeweg zelf ambitie toonde om keizer te worden, werd hij door diezelfde Tiberius even gauw weer ter dood gebracht. Tiberius mocht dan wel kunstminnend zijn, zachtaardig was hij niet.
Het nipt vermeden drama in de grot zorgde er wel voor dat Tiberius zijn villa in Sperlonga verliet om zich definitief te gaan vestigen in zijn andere villa, gelegen in Capri.
Met dit filmpje wandel je alvast even door het museum en de uniek gelegen archeologische site nabij de zee.
TIP: Wie graag meer wil weten over keizer Tiberius kunnen we van harte het mooie en spannende boek ‘De opvolger. Tiberius en de triomf van het Romeinse keizerrijk’ van de Nederlandse historica Willemijn Van Dijk aanbevelen.
Praktische informatie: Het Museo Archeologico Nazionale Sperlonga is dagelijks geopend van 8.30 tot 19.30 uur. Een kaartje voor het museum en de archeologische site kost 5 EUR.
Ciao! Wij zijn Carl Buyck en Franka Verhoeyen, initiatiefnemers van Cosiddetto. Via deze blog delen wij onze passie voor Italië en al het moois dat dit bijzondere land te bieden heeft. Als je dit artikel leuk of interessant vindt, deel het dan gerust met jouw vrienden of kennissen. Je doet er ons een groot plezier mee. Grazie mille!
2 thoughts on "De riante vakantievilla van keizer Tiberius in Sperlonga"