Follonica: zon, zee, zand en… streetart

Wat een ontdekking! Follonica, een in de zomer druk gefrequenteerde kuststad in het zuiden van Toscane, heeft heel wat meer te bieden dan zon, zee en zand. Het is sinds enkele jaren ook een hotspot voor wie houdt van streetart.

Alles begon in 2016 met een tentoonstelling van enkele streetartists uit Turijn. Dat geslaagde experiment smaakte naar meer en sindsdien lieten ook andere, gevestigde waarden uit de wereld van de Italiaanse streetart, hun creativiteit los op de muren van de stad. De meeste werken die er vandaag te zien zijn, werden overgens gerealiseerd in afspraak met de gemeentelijke overheid of op aanvraag van particulieren. 

De beste manier om van de kunstwerken te genieten is via een geleide tour. Wij hadden op zondag 26 juli 2020 om 10u afspraak met kunsthistorica Chiara Beni die ons gepassioneerd inwijdde in de geschiedenis van de streetart in haar thuisstad Follonica. Startpunt van de tour was de Piazza del Popolo, vlakbij de zeedijk. Daar kregen we meteen als eerste opdracht op zoek te gaan naar een goed verborgen stukje streetart op het plein. Het bleken twee kleine ‘omini’ te zijn, de kenmerkende figuurtjes van de inmiddels internationaal gereputeerde, maar nog steeds anonieme Florentijnse streetartist Exit Enter. Ze zijn discreet aangebracht op één van de straatlantaarns op het plein.

Even verderop, op de hoek van de Via Roma en de Via Cristoforo Colombo, staan we oog in oog met een werk van Opiemme. De titel van het werk is ‘Heart-shaped Box’ en het dateert uit 2016. De titel verwijst naar de gelijknamige song van de Amerikaanse band Nirvana. De woorden waaruit het hartvormige kunstwerk is opgebouwd zijn ontleend aan de eerste strofe van het lied. De uit Turijn afkomstige kunstenaar begon zijn artistieke parcours als dichter. Om poëzie dichter bij de jongeren te brengen legde hij zich vervolgens toe op streetart, waarin verzen en woorden centraal staan. Toen het werk hier in 2016 verscheen, was het meteen gecontesteerd, met name omdat elke context ontbrak. De lokale bevolking zag in het werk enkel een verzameling Engelse woorden en miste een herkenbaar verband met de lokale tradities en cultuur. “En precies dat verband, die verankering in de lokale context is fundamenteel om streetart begrijpelijk en aanvaardbaar te maken voor de mensen die er voortaan dagelijks mee geconfronteerd worden”, legt Chiara uit. 

Onze volgende halte is het werk ‘Sleep’ van de Toscaanse streetartist Ozmo, pseudoniem voor Gionata Gesi. Hij behoort tot de protagonisten van de Italiaanse streetart en was ook één van de eersten die enkele van zijn werken in museumcollecties opgenomen zag. Het werk in Follonica maakte hij op vraag van de kunstminnende eigenaars van de B&B die hier achter deze muur gevestigd is. Ook de kamers van B&B Sleep zijn overigens artistiek ingericht. Het werk stelt – toepasselijk – de Oosterse godin Ishtar, godin van de nacht, voor. Aan haar voeten zien we twee gestileerde uilen, eveneens nachtdieren.  

We vervolgen onze wandeling en bereiken een werk van Blub, een streetartist uit Firenze. Hij portretteert (internationaal) bekende figuren met een duikbril op. Het idee erachter is dat onze samenleving zich in een crisis bevindt. Het water staat ons tot aan de lippen en het enige dat we nog kunnen doen is… leren zwemmen. En dat moet ook de kunst doen, vandaar zijn kenmerkende mantra: l’arte sa nuotare (‘kunst kan zwemmen’). 

Het werk van Blub in Follonica stelt Amy Winehouse voor en is, zoals gebruikelijk, aangebracht op een vierkant metalen luik waarachter zich elektricteitsaansluitingen bevinden van de Italiaanse energieleverancier Enel.  

Let op de verkeerspaal naast het werk op de felgekleurde stickers. Het gaat om kindertekeningen van Telemaco, de naam van het zoontje van een vrouw uit Follonica. Zij maakt stickers van die tekeningen en brengt ze overal in de stad aan, telkens op ooghoogte van kleine kinderen. Zo wordt gaandeweg ook de jongste generatie voorbereid om van streetart te genieten.  

Naast de massieve smeedijzeren poort die toegang biedt tot het park waar ooit de staalfabriek van Follonica stond, zien we nog een flard van een werk van Hopnn. Die vreemde naam is een omzetting van de eigenlijk naam van de kunstenaar, Yuri, vanuit het Cyrillische naar het Latijnse alfabet. Je herkent nog een stukje van één van zijn kenmerkende, roodwitte figuren die vaak met een fiets worden afgebeeld. Hopnn brengt in zijn werken een ecologische boodschap waarin hij o.m. oproept om de wagen in te ruilen voor de fiets om zo het milieu te beschermen. “Maatschappellijk engagement is een constante in het werk van streetartists”, verduidelijkt Chiara. 

In het park stoten we meteen op een monumentale muurschildering van Zed1. Het neemt de hele zijmuur in beslag van de school die hier nu gevestigd is en die ooit een fabrieksgebouw was. Typisch voor het werk van Zed1, pseudoniem voor de Florentijnse kunstenaar Marco Burresi, zijn de marionetachtige personages met een groot, rond hoofd. Het werk ‘Fuori dal tempo’ (‘Buiten de tijd’) dateert uit 2019 en stelt een figuur voor die zozeer in beslag genomen is door het lezen van een boek dat hij alle besef van tijd kwijt is. Dat wordt symbolisch weergegeven door de grote wekker die met een hamer vakkundig werd onklaar gemaakt. Dat Zed1 een streetartist is die een academische vorming als schilder heeft genoten, blijkt uit het gebruik van kleurschakeringen die de lichtinval subtiel suggereert. Toen het werk werd onthuld, klonk her en der wat kritiek omdat er fallische afbeeldingen in verwerkt zouden zijn. We laten jullie graag zelf oordelen. 

Om de hoek werd een verwaarloosd en door onkruid overwoekerd basketbalplein onder handen genomen door het architectenbureau Ecol uit Prato. Samen met lokale jongeren die hier af en toe basket kwamen spelen werd het speelveld met grote blauwe en witte kleurvlakken opgewaardeerd tot een mooi staaltje urban art. Het project draagt – opnieuw toepasselijk – de naam ‘Players’.       

Op een andere muur van het schoolgebouw staart een vrouw ons met een doordringende blik aan. Ze komt ons bekend voor. Een actrice uit een film? Een fotomodel uit een modeblad? Eigenlijk doet het er niet toe. Streetartist Ache77, een Roemeen die in Firenze zijn thuisbasis heeft, wil met zijn werken tot interactie komen met de toevallige passant. En dat lukt wonderwel. Onmogelijk om niet in de ban te raken van de ogen die je schaamteloos vanop de muur aankijken. 

We wandelen verder in het park tot aan het museum Magma. Op de rode muren van het gebouw staan de witte woorden ‘visi sporchi coscienze pulite’ (vuile gezichten, zuivere gewetens). We herkennen inmiddels de hand van kunstenaar en kalligraaf Opiemme. De tekst is een duidelijke verwijzing naar wat zich ooit achter de muren van dit gebouw afspeelde. Waar nu een museum is gevestigd, stond immers vroeger de smeltoven van de ijzerfabriek. Arbeiders moesten hier in barre en weinig benijdenswaardige omstandigheden hun dagelijks brood verdienen. Ze waren vuil en vies van het harde labeur, maar ze waren tegelijk fier op de vruchten van hun arbeid.   

Opiemme bracht ook het woord ‘magma’, de naam van het museum, op de gevel aan. De aandachtige kijker zal opmerken dat de individuele zwarte letters op hun beurt zijn samengesteld met de letters van het woord ‘magma’. ‘s Nachts lichten de letters op in fel wit neon.

Rechts van het museumgebouw valt onze mond open van oprechte bewondering bij het zien van twee monumentale muurschilderijen. Het veelkleurige werk op de witte muur van de bibliotheek is ontsproten aan de fantasie van Exit Enter, dezelfde artiest van wie we bij het begin van onze tocht de kleine uomini ontdekten. 

Exit Enter vond zijn inspiratie in de Amerikaanse avonturenfilm ‘The pagemaster’ waarbij een jongen in een bibliotheek (!) gevangen raakt en er enkel weer uitkomt nadat hij zich verdiept heeft in drie literatuurgenres: horror, fantasy en avontuur. Die drie genres worden afgebeeld in evenveel grote taferelen die eruitzien als grote glasramen en die in perfecte harmonie staan met de echte ramen van de echte bibliotheek.

Het werk is van een betoverende schoonheid. De zwartwitte ornamenten die de echte en de geschilderde ramen omgeven vormen een verwijzing naar de smeedijzeren ornamenten die in de naastliggende fabriek werden geproduceerd. Wie goed oplet, ziet in die ornamenten overal de eerder vermelde uomini opduiken.

Heel bijzonder is ook het werk Città Fabbrica van Ache77. Dit werk siert de muur van het documentatiecentrum van het museum. Grasduinend in de uitgebreide fotocollectie van het museum vond de kunstenaar een foto die hem bijzonder aansprak en die hij verwerkte in zijn muurschildering. We zien een metaalarbeider met een stofmasker om de nek, afgebeeld als een heilige. De man, één van de laatste arbeiders voordat de fabriek werd gesloten, staat in zekere zin ook symbool voor de streetartist zelf. Ook hij werkt immers met een stofmasker om zich te beschermen tegen de dampen van de spuitbussen met verf. Het werk is vergezeld van een citaat van Pino Bertelli, de fotograaf op wiens foto Ache77 zich inspireerde. 

We wandelen voorbij het werk van Exit Enter. Onmiddellijk om de hoek treffen we een werk aan van JamesBoy, een van oorsprong Peruviaanse streetartist die zich in Firenze heeft gevestigd. Het gaat om een clandestien werk waarvoor geen toestemming werd gegeven maar dat – gelukkig voor ons – niet verwijderd werd. Naar verluidt zou de kunstenaar, die erom bekend staat snel en met slechts enkele trekken een volwaardig kunstwerk te kunnen maken, het ‘in een handomdraai’ hebben tevoorschijn getoverd op deze muur. 

Chiara neemt ons verder op sleeptouw, weg van de voormalige fabrieksterreinen, naar de wijk Senzuno, vlak bij het strand. Waar nu vakantiehuisjes gevestigd zijn, woonden destijds arme fabrieksarbeiders. De naam ‘Senzuno’ verwijst overgens naar de armoede die hier toen heerste. De arbeiders die hier woonden, waren mensen  ‘senza un soldo’ (zonder een cent). Vandaag is het één van de meest levendige en folkloristische wijken van de stad. Dat blijkt meteen uit het bonte werk bij de ingang tot de wijk. Het stelt een arbeider voor die op een jazztrompet blaast. Het werk is van de hand van een kunstenaar uit Orbetello en werd op vraag van de buurtbewoners gemaakt ter gelegenheid van het jaarlijkse jazz-festival dat hier wordt georganiseerd. 

We wandelen de wijk binnen en stoten algauw op een woning waarvan de buitengevel bekleed is met iets wat lijkt op behangpapier. We herkennen vissen en ankers (symbool voor de vlakbijgelegen zee), een Etruskisch fabeldier, chimaera genaamd (een verwijzing naar de Etrusken, de voormalige bewoners van deze streek) en muzieknoten (een verwijzing naar het jaarlijkse jazzfestival). Dit bijzondere werk is van de hand van Elena Testi, een lokale interior designer, die hiermee de gevel van het huis van haar grootouders opfleurde.   

Onze tocht eindigt iets verderop met een heerlijke uitsmijter, opnieuw van Exit Enter. Het werk ‘Mare Nostrum’ siert de ingang van een smalle straat die leidt naar het iets verderop gelegen strand. Een schitterend orgelpunt van een bijzonder geslaagde tour, vakkundig en met zichtbare passie geleid door een fantastische gids. 

Praktisch: wie deze zomer graag nog deelneemt aan een gegidste streetart tour kan dit nog op 2, 9 en 22 augustus of op 4 september (meer info via deze link). Je kan de kunstwerken uiteraard ook 24/7 op eigen initiatief bezichtigen al wandelend door de stad.

---