Palazzo del Bò, het historische hart van de universiteit van Padua

Het Palazzo del Bò is sinds 1493 de historische zetel van de universiteit van Padua. De universiteit werd reeds gesticht in 1222 en is, na die van Bologna, de oudste en meest prestigieuze van Italië. Niemand minder dan Galilei gaf er les en Copernicus kwam er studeren. Vanaf 1493 werden de faculteiten die oorspronkelijk over de stad verspreid waren gaandeweg samengebracht in het ruime Palazzo del Bò in het centrum van de stad. De naam Bò verwijst naar de naam van de herberg die hier voorheen was gevestigd onder de naam Hospitium Bovis, Latijn voor ‘Herberg van het Rund’. De eigenaar, een rijke slager, gebruikte een runderkop als logo voor zijn herberg. Die runderkop is ook vandaag nog steeds het logo van de universiteit van Padua. 

Het indrukwekkende gebouwencomplex is gesitueerd rond twee binnenpleinen, de Cortile Antico en de Cortile Nuovo. We beginnen ons bezoek op het mooie, historische binnenplein van het palazzo, de Cortile Antico. Het plein met de dubbele, overwelfde rondgang kreeg zijn huidige uitzicht in de 16^de eeuw. Rondom dit centrale plein lagen, verspreid over twee verdiepingen, de verschillende aula’s en leslokalen. Merk op dat de zuilen op de gelijkvloerse verdieping een Dorische vorm hebben en die op de eerste verdieping een Ionische. 

De wanden en gewelven van de dubbele rondgang zijn rijkelijk bedekt met wapenschilden van rectoren en beschermheren van de universiteit. Ook professoren en studenten uit alle windrichtingen lieten hun aanwezigheid aan deze universiteit vereeuwigen door een wapenschild of gedenksteen aan te brengen. Sommigen zijn rechtstreeks op de muur geschilderd, anderen werden in steen gebeiteld en tegen de muur aangebracht. Zulke wapenschilden zijn ook in grote getale terug te vinden in de aula’s.   

Aan de voet van de trap die je naar de bovenverdieping brengt, staat een beeld van Elena Lucrezia Cornaro Piscopia (1646-1684). Elena was een bijzondere vrouw. Ze sprak zeven talen en was de allereerste vrouw ooit die zich inschreef aan een universiteit. Ze studeerde wiskunde, natuurkunde, theologie en filosofie. Het werd haar door de kerkelijke overheid niet toegestaan om een doctoraatsstudie in de theologie aan te vatten. Bij wijze van compromis mocht ze wel doctoreren in de filosofie, wat ze ook deed. In 1678 behaalde ze hier aan de universiteit van Padua haar diploma van doctor in de filosofie. Ze verdedigde haar publieke doctoraatsproef in de Duomo van Padua. Geen enkele aula van de universiteit bleek immers groot genoeg om de menigte toehoorders die van dit historische moment getuige wilden zijn te ontvangen.  

Om de historische aula’s van de universiteit te bezoeken moet je een ticket kopen voor een gegidste rondleiding. Die mag je niet missen! De rondleiding brengt je naar de majestueuze Aula Magna waar de lessen werden gegeven van de rechtenfaculteit. Ook de bekende sterrenkundige Galileo Galilei (1564-1642) doceerde hier omdat dit de enige ruimte was die groot genoeg was om al zijn studenten te kunnen ontvangen. 

Tegenwoordig wordt deze prestigieuze zaal gebruikt voor plechtige gebeurtenissen zoals de opening van het academiejaar en doctoraatsverdedigingen. Centraal op het plafond van de zaal zien we een fresco met een allegorische voorstelling van de Wijsheid en de wetenschappelijke disciplines. Ook een baardige Galilei kijkt vanop het plafond op ons neer.

Het houten spreekgestoelte van waarop Galilei zijn druk bijgewoonde colleges gaf, is nog goed bewaard gebleven en staat tegenwoordig opgesteld in de Sala dei Quaranta, zo genoemd naar de veertig portretten van illustere buitenlandse studenten die ooit aan de universiteit van Padua hebben gestudeerd. Er hangt zowaar een portret van een Vlaming tussen, de student anatomie en plantkunde Adriaan Van Den Spiegel of Adrianus Spigelius (1578-1625). Een deel van de menselijke lever is naar hem genoemd, de lobus caudatus Spigelii en er bestaat ook de plantensoort Spigelia. 

Het hoogtepunt van de rondleiding is echter het bijzondere Teatro Anatomico. Het werd gebouwd op het einde van de 16de eeuw en is het oudste permanente ‘anatomisch theater’ ter wereld. In deze ruimte, die veel weg heeft van een kleine theaterzaal, werden studenten geneeskunde ingewijd in de menselijke anatomie. Een houten maquette maakt duidelijk hoe dit merkwaardige leslokaal werd opgebouwd.

Een smalle deur tussen twee twee trappen biedt toegang tot de plaats waar het lijk op de snijtafel werd getakeld. Als je hier omhoog kijkt heb je een mooi zicht op de bijzondere architectuur en de benauwdheid van de ruimte. De gids legt uit waarom de balkonnetjes van waarop de studenten toekeken zo smal zijn: zo konden ze niet flauwvallen tijdens de soms wel lugubere anatomische lessen. Bovendien werd er voordat het dode lichaam naar binnen werd gebracht, muziek gespeeld door een orkest om de studenten wat te doen ontspannen.

Let zeker ook op de toepasselijke spreuk boven de deur die toegang geeft tot het anatomisch theater. Daar lees je in het Latijn ‘MORS VBI GAUDET SUCCERERE VITAE’. Vertaald betekent dit: ‘Waar de dood zich verheugt om het leven ter hulp te komen’. Een gepaste waardering voor wie zijn dode lichaam aan de wetenschap schonk om zo de geneeskunde – en dus het leven – vooruit te helpen.

Verlaat na de rondleiding de Cortile Antico en wandel naar de nabij gelegen Cortile Nuovo. Dit moderne binnenplein oogt helemaal anders. De strakke stijl en vooral ook het grote bas-reliëf in witte travertijn doen meteen denken aan de neofascistische architectuur uit de periode van Mussolini. Links en recht van het plein bevinden zich aula’s waar studenten zich kunnen terugtrekken om te studeren. Merk op: jongens en meisjes werden er gescheiden. De borden boven de deuren maken dit duidelijk. Er is een ‘Sala riservata alle studentesse’ en een Sala di ritrovo per studenti. Beiden aula’s zijn volledig beschilderd met moderne fresco’s. Aan de fresco’s merk je meteen welke aula voor de jongens bestemd is, en welke voor de meisjes. Tijdens ons bezoek konden we echter vaststellen dat de scheiding vandaag niet langer strikt wordt nageleefd. 

Vergelijkbare fresco’s vind je ook terug in de bijzondere traphal die naar naar verdieping met de kantoren van het rectoraat leidt. De traphal bevindt zich in het Atrium van de Helden, zo genoemd naar de marmeren gedenkplaat met daarop de namen van studenten van de universiteit die gesneuveld zijn in de Italiaanse vrijheidsoorlogen. Naast de trap staat het beeld ‘Palinuro’, een eerbetoon aan Primo Visentin, een oud-student van de universiteit die in de Tweede Wereldoorlog in het verzet was gegaan tegen de fascisten en de Duitse bezetters en sneuvelde tijdens een verzetsactie.  

De trap zelf, in veelkleurig marmer, staat bekend als Scala del Sapere (Trap van de Kennis). De fresco’s in de traphal vormen een allegorische voorstelling van de evolutie van de mensheid die vanaf zijn ontstaan geleidelijk aan door kennis en wetenschap alsmaar groeit. Onderaan herkennen we Adam en Eva, de uitvinding van het vuur… Naarmate we de trap opklimmen zien we de mensheid/ de student wijzer worden door kennis en wetenschap. Helemaal boven aan de trap, onzichtbaar van beneden, is de student oud en grijs geworden, de boeken vallen uit zijn handen op de grond en uit zijn mond ontsnappen hem de woorden ‘anc(h)ora imparo’ (ik leer nog steeds bij).  

De kantoren en vergaderzalen van het rectoraat die zich op de eerste verdieping bevinden zijn eveneens zeer bijzonder van vormgeving. De kleurrijke fresco’s die je hier aantreft zijn van de hand van de Italiaanse kunstenaar Piero Fornasetti (1913-1988). Omdat de kantoren gebruikt worden kan je ze om begrijpelijke redenen niet zomaar binnenstappen. Maar omdat de universiteit er eigenlijk best wel trots op is, bieden ze iedereen de mogelijkheid om een virtueel bezoek te brengen via Google Streetview. Zin om eens binnen te gluren bij de rector van de Università di Padova? Klik dan maar even op deze link. 

---