De Capitolijnse musea in Rome

Het was Paus Sixtus IV die in 1471 aan de basis lag van de stichting van het oudste museum ter wereld. Hij schonk in dat jaar vier unieke bronzen beelden uit de pauselijke collectie terug aan de stad. Eén van die beelden was de bekende Lupa Capitolina, de Wolvin van het Capitool, nog steeds het pronkstuk van de uitzonderlijke collectie én het symbool van de stad Rome. In de jaren die daarop volgden, groeide de collectie aan en werd een passend onderkomen gevonden in het Palazzo dei Conservatori, aan de westzijde van de Piazza del Campidoglio. Deze ‘conservatori’ waren de bestuurders van de stad. Later, in 1734 zou ook het Palazzo Nuovo aan de overzijde van het plein eveneens in gebruik worden genomen om een deel van de alsmaar groter wordende collectie te huisvesten. Pas in dat jaar werd de collectie opengesteld voor het publiek en openden de Capitolijnse musea de deuren.

De twee gebouwen werden in de jaren 1930 door een onderaardse galerij met elkaar verbonden. De museumgebouwen werden in de loop der tijden regelmatig verbouwd en uitgebreid om een veilig onderkomen te kunnen bieden aan steeds nieuwe kunstwerken die tijdens archeologische opgravingen in de stad werden ontdekt. Sinds 1997 bevindt een deel van de collectie zich in het Museo Centrale Montemartini aan de rand van de stad. Het behoort samen met het Palazzo dei Conservatori en het Palazzo Nuovo tot de Musei Capitolini. 

Een bezoek aan de Capitolijnse musea begint op het binnenplein van de Palazzo dei Conservatori. Blikvangers hier zijn het reusachtige hoofd, een hand en een voet afkomstig van een twaalf meter hoog beeld van keizer Constantijn dat ooit stond opgesteld in de basilica van Constantijn op het Forum Romanum.

Een monumentale trap brengt je naar de eerste verdieping. Onderweg zie je op een tussenverdieping vier marmeren reliëfs tegen de wand. Drie ervan stellen keizer Marcus Aurelius voor en een vierde keizer Hadrianus.

Op de eerste verdieping kom je eerst in de reusachtige zaal van de Horatiërs en de Curiatiërs. Deze ontleent haar naam aan de grote wandschildering van Cavalier d’Arpino die het verhaal afbeeldt van drie broers uit twee rivaliserende legers die met elkaar een tweegevecht aangaan om de oorlog te beslechten en aldus een slachting te vermijden. Het zal één van de broers uit de familie der Horatiërs zijn die uiteindelijk overwint. Dit verhaal van heldenmoed en zelfopoffering werd beschreven door de Romeinse geschiedschrijver Livius.

De andere fresco’s in deze zaal zijn eveneens van Cavalier d’Arpino. Ze tonen enkele belangrijke legenden uit de ontstaansgeschiedenis van Rome. We herkennen o.m. de herder Faustulus die de tweeling Romulus en Remus ontdekte en grootbracht, de Sabijnse maagdenroof en koning Numa Pompilius die de eredienst instelt.

Aan weerszijden van de zaal staan de monumentale beelden van paus Urbanus VIII (paus van 1623 tot 1644) en paus Innocentius X (paus van 1644-1655). Het marmeren beeld van Urbanus is van de hand van Bernini. 

Voorbij het bronzen beeld van paus Innocentius X, een werk van Algardi, bereik je de Sala del Capitano. Ook hier hebben de fresco’s een belangrijke symbolische betekenis. Eén ervan toont hoe Brutus, die samen met Collatinus de eerste consul was van de Romeinse Republiek, zijn eigen zonen ter dood veroordeelt wegens hoogverraad. De Latijnse spreuk ‘Diligite Iustitiam’ die onder het fresco is aangebracht, verwijst naar het feit dat deze ruimte ooit als rechtbank fungeerde. Andere fresco’s prijzen de heldenmoed van illustere Romeinen uit de prille geschiedenis van de stad. We zien hoe Mucius Scaevola zijn ‘hand in het vuur steekt’ omdat hij nagelaten had de vijandige Etruskische koning de genadeslag toe te dienen. Andere fresco’s tonen gevechten van het Romeinse leger tegen vijandige Etruskische legers.

In een volgende zaal, de Sala di Annibale, zien we diverse scènes die herinneren aan de oorlogen tussen Rome en Carthago. Op één ervan herkennen we de Carthaagse veldheer Hannibal gezeten op een olifant.

Historische taferelen vinden we ook terug in de Sala degli Arazzi (zaal van de wandtapijten). Eén ervan toont Romulus en Remus en de wolvin. Een ander wandtapijt brengt het verhaal van de misdadige onderwijzer van de Etruskische stad Falerii.

In de Sala della Lupa, zo genoemd naar het bronzen beeld van de Capitolijnse wolvin dat hier traditioneel stond opgesteld (maar tegenwoordig elders in het museum staat), trekt vooral de fraaie mozaïekvloer met geometrische motieven vandaag de aandacht.  

Tegen de wand bevinden zich marmeren tafels met daarop de namen van consuls die over Rome hebben geregeerd en van generaals aan wie ooit de eer van een triomftocht werd verleend. Het is een historisch document van uitzonderlijke waarde. Ze werden in de 16de eeuw teruggevonden op het Forum Romanum. Ooit waren ze ingewerkt in een triomfboog ter ere van keizer Augustus.  

Na nog enkele kleinere kamers te zijn doorgewandeld bereik je een grote en lichtrijke aula. Hier staan de absolute topstukken van de collectie. De blikvanger is het monumentale bronzen ruiterstandbeeld van keizer Marcus Aurelius. Het bevond zich aanvankelijk op het plein voor het museum, maar om het te beschermen tegen weer en wind werd het uiteindelijk hier opgesteld. Op het plein bevindt zich een kopie van dit originele beeld uit de 2de eeuw na Chr. Het is één van de zeldzame bronzen ruiterstandbeelden uit de Romeinse tijd die bewaard zijn gebleven. Vele oud-Romeinse bronzen beelden werden in de middeleeuwen immers opnieuw gesmolten om er kanonnen van te maken. Dat dit niet gebeurde met het ruiterstandbeeld van Marcus Aurelius hebben we te danken aan een vergissing. Men dacht immers dat het beeld keizer Constantijn voorstelde. Uit respect voor het feit dat hij zich als eerste Romeinse keizer tot het christendom had bekeerd, bleef het beeld gespaard en kunnen we het nog altijd in zijn volle glorie bewonderen.  

Overigens is keizer Constantijn – aan wie we trouwens de zondag als rustdag te danken hebben – zelf ook aanwezig in de zaal. Het gigantische bronzen hoofd, een fragment van een hand en een grote globe zijn de resten van een kolossaal bronzen beeld van de keizer. Ze dateren uit de 4de eeuw na Chr. en maakten deel uit van de schenking waarmee Paus Sixtus IV in 1471 de basis legde voor de Capitolijnse musea.  

Sinds kort werden in deze prachtige aula ook de drie andere beelden van de pauselijke schenking samengebracht.  Het bekendste is het iconische beeld van de wolvin die Romulus en Remus zoogt (de Lupa Capitolina).

De andere beelden zijn de zogenaamde Doornuittrekker en het sierlijke beeld van Camillus.

Vanuit de aula kijk je uit op een indrukwekkende muur opgebouwd met enorme steenblokken. Het gaat om de fundamenten van de befaamde tempel ter ere van Juppiter Capitolinus die zich hier ooit moet hebben bevonden.  

In de zalen die aan de aula grenzen zijn beelden samengebracht die werden opgegraven in de tuinen van luxueuze villa’s aan de rand van de antieke binnenstad.

Op de tweede verdieping van het Palazzo dei Conservatori bevindt zich de Pinacoteca Capitolina. Opgericht in 1748 is het de oudste publieke verzameling van schilderijen. De collectie bestaat vooral uit werken van de 16de en 17de eeuw, waaronder enkele meesterwerken van Titiaan, Caravaggio en Rubens.

Na het bezoek aan de Pinacoteca neem je de brede trap terug naar het gelijkvloers en vandaar daal je verder af naar de ondergrondse galerij die je onder het plein door naar het Palazzo Nuovo zal brengen.  De ondergrondse galerij werd aangelegd in de jaren ’30 van de vorige eeuw. Ze bevat een ruime collectie inscripties die ooit waren aangebracht op publieke gebouwen of grafmonumenten.

Halverwege de galerij kan je rechts een gang inwandelen die je naar een balkon leidt van waarop je een uniek zicht hebt op het Forum Romanum. 

Keer op je stappen terug en wandel naar het einde van de galerij waar een trap je het Palazzo Nuovo binnenleidt. Dit gebouw werd ingehuldigd in 1734 onder het pontificaat van Clemens XII die hier een onderkomen vond voor de uitgebreide collectie Romeinse beelden die in zijn bezit waren gekomen.  

De Salone op de tweede verdieping bevat enkele pronkstukken waaronder een merkwaardig bronzen beeld van Hercules als kind. Ook de geraffineerde bronzen beelden van een jonge centaur (half mens, half paard) trekken de aandacht, net als het marmeren beeld van de god Apollo met zijn lier.

In de Sala del Gladiatore is het beroemde beeld van ‘de stervende Galliër’ de blikvanger. De getormenteerde blik van de verslagen Gallische krijger, herkenbaar aan de snor en de kenmerkende halsketting, een zogenaamde ‘torque’, is aangrijpend. Het beeld zou ooit in het beroemde Domus Aurea van keizer Nero hebben gestaan. Het lijden van de Galliër staat in schril contrast met het lieflijke beeld van een kussende Amor en Psyche.

Lieflijk is ook het fraaie beeld van de Capitolijnse Venus dat centraal staat opgesteld in het Gabinetto della Venere.

In de Sala degli Imperatori zijn tientallen fraaie bustes samengebracht van Romeinse keizers die ooit de scepter zwaaiden over het Imperium Romanum. Een baardige keizer Caracalla kijkt de bezoekers streng toe.

In de Sala dei Filosofi vind je dan weer bustes van beroemde filosofen en schrijvers uit de oudheid. Homeros, Socrates, Sophocles, Euripides, Pythagoras, … ze passeren allemaal de revue.

Je verlaat het Palazzo Nuovo en dus ook de Capitolijnse musea langs de Cortile, een binnenplein met een indrukwekkend beeld van een liggende riviergod. Je herkent het beeld misschien van de filmaffiche van de Oscarwinnende film ‘La Grande Bellezza’ van Paolo Sorrentino. Dit is Marforio, één van de sprekende beelden van Rome. 

Praktische info: de Musei Capitolini zijn dagelijks geopend van 9u30 tot 19u30.

---