Al een tiental keer stonden we voor de Duomo van Orvieto. En telkens weer zijn we sprakeloos van verbazing over zoveel overweldigende schoonheid. De rijkelijk versierde voorgevel van de kerk is adembenemend mooi op elk moment van de dag, maar komt het best tot zijn recht bij valavond, als de ondergaande zon een oranjerode gloed op de bleke steen en de bonte mozaïeken werpt.

De bouw van de Duomo van Orvieto nam meer dan driehonderd jaar in beslag (van 1290 tot 1600). De opdracht voor de bouw kwam van paus Urbanus IV, die een passend onderdak zocht voor de relieken van het zogenaamde ‘wonder van Bolsena’ (zie verder in dit artikel).

Verbazingwekkende voorgevel 

Aan de voorgevel alleen al hebben een twintigtal kunstenaars gewerkt. Hun werk mondde uit in één van de meest originele en kleurrijke kerkfaçades van Italië. Vier torens, bekroond met spitse pinakels, priemen de hemel in. Het verticale lijnenpatroon maakt ze slank en licht.

De wanden naast de drie toegangsdeuren zijn volledig versierd met marmeren bas-reliefs van de hand van o.m. Lorenzo Maitani, een beeldhouwer uit Siena. Scènes uit het scheppingsverhaal, Het Laatste Oordeel en andere verhalen uit de christelijke traditie ontrollen zich voor onze ogen. Voor de vaak ongeletterde gelovigen uit de middeleeuwen was dit één groot bijbels prentenboek.

Boven de marmeren taferelen zien we de bronzen beelden van de vier evangelisten: Mattheus (engel), Marcus (leeuw), Johannes (adelaar) en Lucas (stier).

Centraal in de voorgevel bevindt zich een prachtig roosvenster, ingebed in een vierkante structuur omgeven door 24 beelden van profeten en apostelen in travertijn. Het geheel lijkt op geraffineerd kantwerk, maar dan wel van steen.

Verder trekken natuurlijk ook de blinkende, polychrome mozaïeken de aandacht. Ze stellen belangrijke scènes voor uit het leven van Maria, aan wie de Duomo gewijd is. Op de grote mozaïek helemaal bovenaan zien we hoe Jezus zijn moeder een kroon opzet en haar in de hemel verwelkomt. Iets lager zien we links de bruiloft van Maria en rechts de opdracht van Maria in de tempel. Onderaan boven de toegangsdeuren zien we van links naar rechts: het doopsel van Jezus, de hemelvaart van Maria en de geboorte van Maria. Uren kan je je vergapen aan deze unieke façade en elke keer valt je oog weer op andere details.

Intrigerend interieur

Om de kerk binnenin te bezichtigen moet je een toegangsticket kopen. Laat dit je niet afschrikken want wat je daar te zien krijgt, is van een ongeëvenaarde schoonheid. De middenbeuk wordt aan beide zijden geflankeerd door ranke, zwartwit gestreepte zuilen die bekroond worden met fijnbewerkte kapitelen waarop elegante rondbogen rusten. De apsis is rijkelijk voorzien van fresco’s. Eén ervan stelt ook weer de kroning van Maria voor.

De meest indrukwekkende fresco’s en meteen ook de belangrijkste bezienswaardigheden in de duomo bevinden zich echter in de twee zijkapellen. De kapel links vooraan, de Cappella del Corporale, herbergt de relieken van het ‘Mirakel van Bolsena’. Het verhaal van dit mirakel gaat als volgt. Een priester twijfelde eraan dat het brood en de wijn waarmee de eucharistie werd gevierd echt het lichaam en bloed van Christus zou voorstellen. Toen hij in de kerk in Bolsena de mis opdroeg, begon de hostie die hij in zijn handen hield plots te bloeden. Het bloed druppelde op het altaarkleed en de priester kwam tot inkeer. Hij schonk het bebloede altaarkleed aan paus Urbanus IV die op dat moment in Orvieto verbleef. Om dit miraculeuze geschenk een passend onderkomen te bieden gaf de paus de opdracht tot de bouw van de duomo. En zo leidde het ene mirakel tot een tweede, architecturaal wonder. Het altaarkleed wordt vandaag nog steeds bewaard in een met juwelen versierde reliekhouder. Op de wanden van de kapel wordt het verhaal van het Wonder van Bolsena in fraaie wandschilderingen afgebeeld.

Monsters, duivels en demonen

Nog straffer is wat je te zien krijgt in de Cappella della Madonna di San Brizio die zich in de rechterzijbeuk bevindt. Hier lieten eerst Fra Angelico en later Luca Signorelli hun talent als schilder in alle glorie zien. Fra Angelico begon in 1447 met de fresco’s op het plafond. Luca Signorelli zette, nadat de werken lange tijd hadden stilgelegen wegens geldgebrek, in 1499 het werk verder en voorzag de wanden van uitzonderlijke fresco’s.

De linkerwand toont de ‘prediking van de Antichrist’. Centraal staat een op Jezus gelijkende figuur die door de duivel wordt ingefluisterd hoe hij het volk voor zich moet zien te winnen. Onder de toehoorders zien we edellieden en geestelijken. Links in de hoek heeft Signorelli zichzelf en Fra Angelico afgebeeld, gehuld in zwarte gewaden.

In het tweede tafereel op de linkerwand zien we hoe de uitverkorenen in de hemel worden opgenomen. Op de wand tegenover de ingang zien we links hoe de engelen de uitverkorenen naar het paradijs leiden en rechts hoe de zondaars worden afgevoerd naar de hel.

De rechterwand bevat de meest tot de verbeelding sprekende scènes: de verdoemden in de hel en de opstanding van de doden. Deze taferelen zijn niet voor gevoelige kijkers, want realistische afbeeldingen van monsters, duivels, demonen en skeletten branden zich op je netvlies.

De wand boven de ingang tot de kapel toont de ondergang van de wereld. De natuurelementen keren zich tegen de mensheid. De aarde schudt en beeft, meteoren vallen uit de hemel, demonen verschijnen. Ook een sibille laat zich zien, bladerend in het boek waarin het einde der tijden werd voorspeld. Je wordt er niet bepaald vrolijk van.

Waar je dan wel weer vrolijk van wordt, zijn sommige aardige anekdotes die Signorelli in zijn meesterwerk heeft binnengesmokkeld. In het tafereel met de Antichrist zie je bijvoorbeeld hoe een man wat geld overhandigt aan een blonde vrouw, een prostituee. Diezelfde vrouw zie je aan de overkant terug, naakt deze keer, en op de rug van een vliegende duivel die haar naar de hel brengt. Dit was Signorelli’s subtiele manier om zich te wreken op een liefje dat hem eerder de bons had gegeven.

Weinig bezoekers stappen onberoerd deze fantastische kerk terug buiten; nu niet, maar ook in de middeleeuwen niet. Geen wonder dus dat de Duomo van Orvieto een inspiratiebron is geweest voor latere kerken en kathedralen, zoals onder meer de monumentale Duomo van Siena.

Naast de Duomo zijn er in Orvieto nog tal van andere bezienswaardigheden. Daarover lees je in dit artikel.

---